Hanefî ve şâfiî fıkıhçıların ittifak ettikleri küllî kâideler: Suyûtî ve İbn Nuceym`in el-Eşbâh Ve`n-Nezâir adlı eserleri özelinde

Abstract

Çalışmamız İmam Suyûtî ve İbn Nuceym'in el-Eşbâh ve'n-Nezâir adlı eserlerinde Hanefî ve Şâfiî mezheplerinin ittifak ettikleri küllî kâidelerin tespiti, açıklanmaları ve furû'' fıkha yansımalarını örneklerle ortaya koymayı hedeflemektedir. Tezimiz iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde, İmam Suyûtî ve İbn Nuceym'in hayatları, eserleri ve özel olarak da çalışmamızın ana kaynakları olan el-Eşbâh ve'n-Nezâir adlı eserlerinin tanıtımları, özellikleri ve karşılaştırmaları ele alınmıştır. İkinci bölümü ise iki kısma ayırdık. Birinci kısımda küllî kâide ve ilgili kavramların açıklanması, küllî kâidenin kaynakları, tedvin, kavramlaşma ve gelişme süreçleri, özellikleri, hüccet değerleri ve faydaları üzerinde durulmuştur. İkinci kısımda ise öncelikle, başta Hanefî ve Şâfiî mezhepleri olmak üzere bütün fıkıh mezheplerinin ittifak ettikleri beş ana küllî kâideyi, ardından özel olarak Hanefî ve Şâfiî mezheplerinin ittifak ettikleri küllî kâideleri tespit edip açıklamaya çalıştık. Tespit ettiğimiz kâidelerde öncelikle kâidenin farklı versiyonu varsa bunu vermeye çalıştık. Ayrıca bu kâidelerden Mecelle'de kanunlaştırılmış olanları varsa buna dikkat çektik. Ardında kâidenin açıklamasını, varsa kaynaklarını, furû'' fıkha yansımalarını ve de istisnâi örneklerini vermeye özen gösterdik. Kâidenin furû'' fıkha yansıması hususunda her iki mezhep, ilgili meselede müttefik iseler aynı örneği verdik. Ne var ki ihtilaf söz konusu ise farklı örnekler verdik. Çalışmamızı, başta Hanefî ve Şâfiî mezheplerinin ittifak ettiği küllî kâidelerin yanı sıra bütün mezheplerin ittifak etmiş olduğu beş ana küllî kâideyi mukâyeseli olarak ortaya koyduğu için `Mukâyeseli Küllî Kâide`; aynı anda küllî kâide literatürünü hemen hemen her yönüyle ele aldığı için de, `Küllî Kâide Literatürü` çalışması olarak nitelemek mümkündür.

Our work aims to illustrate the comprehensive rules that Hanafi and Shafi'i sects agree on in Imam Suyuti and Ibn Nuceym's work called al-Ashbah wa al-Nazair, their explanation and reflection on furu al-fiqh with examples. Our thesis consists of two main parts. The first part deals with the lives and works of Imam Suyuti and Ibn Nuceym, specifically the works named al-Ashbah wa al-Nazair, which are main sources of our work, their introduction, features, and comparisons. We divided the second part into two sections. In the first section, we focused on explaining comprehensive rules and related terms, comprehensive rule sources, codification, conceptualization and development processes, features, hujjat values and benefits. In the second section, we tried to first explain the five main legal maxims that all fiqh sects, particularly Hanafi and Shafi'i sects agree on, later determine and explain the comprehensive rules that specifically Hanafi and Shafi'i sects agree on. For the rules that we identified, we tried to point out the different versions of the rule if there were any. We also pointed out the rules that were legalized in Mecelle (Ottoman code of civil law). And we were attentive to give the explanation of the rule, its sources if there were any, its reflections on furu al-fiqh, and its exceptional examples if it had any. We gave the same example if both of the sects agreed on the rule's reflection on furu al-fiqh. However, in the case of conflict, we have given different examples. With these properties, our work can be seen as a work of `Comparative Comprehensive Rules` since it puts forward the five main legal maxims that all sects agree on in comparison with the comprehensive rules that Hanafi and Shafi'i sects agreed on, or as a `Literature of Comprehensive Rules` since it deals with almost all aspects of the comprehensive rule literature at the same time.