Diwanê Melayê Cebexçuri (Metn u tehlil)

Abstract

Klasik edebiyat, muhteva ve şekil özellikleri bakımından dinî eserlerdir. Özellikle Allah sevgisi veya korkusu, Peygamberlere duyulan sevgi, manevi aşk, kutsal yerler, dinî ve ahlakî öğeler bu eserlerin temel konuları arasındadır. Zaza edebiyatındaki klasik metinler çoğunlukla mevlitler şeklinde yazılmıştır, mevlitler dışında bir siyer kitabı, bir de divançe bulunmaktadır. Molla Abdulaziz Beki'nin divanı, yayımlanan Zazaca klasik eserler arasında şekil ve içerik bakımından en zengin eserdir. Eser zengin içeriğinin yanı sıra, yalın ve akıcı dili ile dikkat çekmektedir. Abdulaziz Beki'nin divanı, `Diwon Cebexçuri` adıyla bilinmektedir. Divanda Zazaca, Türkçe ve Arapça şiirler yer almaktadır; ancak divan ağırlıklı olarak Zazaca içeriktedir. Divanda toplam 133 şiir bulunmaktadır. Bunların içerisinde 2 Arapça şiir yer almaktadır, divanın 9. bölümünün tamamı Türkçe şiirlerden oluşmakta ve 11 şiir barındırmaktadır. Divanın 6. bölümünde ilk üç şiir ise tercümedir. Bunların dışında divanda bulunan bütün şiirler Zazaca ile yazılmıştır. Türkçe, Arapça ve tercüme şiirleri çıkarttığımızda geriye 117 Zazaca şiir kalmaktadır. Divanda toplam 1064 beyit, 164 dörtlük, 19 beşlik, bir de serbest vezinli bir şiir bulunmaktadır. Divanda 9 Arapça beyit, 115 Türkçe beyit, 7 Türkçe dörtlük, 20 de tercüme beyit yer almaktadır. Türkçe, Arapça ve tercüme beyitlerin dışında kalan; 920 beyit, 157 dörtlük, 19 beşlik ise Zazaca'dır. Abdulaziz Beki'nin divanı 10 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler, `1.Xeritê Baweri, 2.Sadê Hicaz, 3.Nasihat/İrşad, 4.Keşkûl, 5.Ğezêl/Dêr/Kelom, 6.Yenê İlhom, 7.Feslon Hayat, 8.Gêmiyê Vaton, 9.Rewaqê Şi'ron Tırki, 10.Helqê Pêyin` şeklindedir. Bunların dışında divanın başında ve sonunda bölümlerden bağımsız olarak birkaç beyit bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler: Zazaca, Divan, Klasik Edebiyat, Zaza Edebiyatı.

The classical Zazaki literary products are religious works in terms of form and content. The love and submission to the God, the love to the prophet, spiritual love, holy places, religious and moral elements are the basic themes of these works. The classical products in the Zazaki literature has principally been written as mawlids but there is also a seerah. The diwan of Molla Abdulaziz Beki may be ranked as the first piece in terms of its form and content. The diwan of Abdulaziz Beki is known as `Diwon Cebexçuri`. There are Turkish, Arabic and Zazaki poems in the diwan; but the poems are predominantly in Zazaki. There are totally 133 poems in the diwan. Two of them are Arabic poems; the ninth section of the diwan is completely comprised of Turkish poems, and there are eleven poems in this part. The first three poems in section six are translated poems. Apart from these, all the other poems in the diwan are written in Zazaki. After removing Turkish, Arabic and translated poems, we have 117 Zazaki poems left. Besides, there are totally 1064 couplets, 164 quadrants, 19 pentads and a poem with free prosody. 9 couplets are in Arabic, 115 couplets in Turkish, 7 quadrants in Turkish, and 20 of them are translated couplets; and apart from the translated poems,-there are 920 couplets, 157 quadrants and 19 pentads in Zazaki. The diwan of Abdulaziz Beki is comprised of 10 sections (parts). These sections are; `1.Xêritê Baweri, 2.Sadê Hicaz, 3.Nasihat/İrşad, 4.Keşkûl, 5.Ğezel/Dêr/Kelom, 6.Yenê İlhom, 7.Faslon Hayat, 8.Gêmiyê Vaton, 9.Rewaqê Şiiron Tırki, 10.Helqê Pêyin`. Apart from these parts, there are a few free couplets at the beginning and at the end of the diwan. In the free part at the beginning of the diwan, the significance of Zazaki, the divinity of languages and the beauty of the diwan is mentioned. And, at the end of the diwan, there are 4 couplets which may be commented as salutation. Key Words: Zazaki, Diwan, Classical Literature, The Zazaki Literature.