Dengên devoka Torê (Gundê xerabê bena wekî nimûne)

Abstract

Kürtçenin birçok lehçe ve ağzı vardır ve lehçeleri arasında Kurmanci özel bir yere sahiptir. Bu lehçe geniş bir coğrafyada konuşulmaktadır. Kurmanci lehçesinde birçok ağız ve alt ağız yer almaktadır. Tor ağzı da bu lehçe içinde yer alan ağızlardan bir tanesidir.Tor Ağzı Sesleri isimli bu çalışmada Tor ağzındaki sesler ve fonolojik süreçler araştırılmıştır. Çalışma, giriş ve üç bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde çalışmanın konusu, amacı, çalışmada kullanılan yöntem ve teknikler, çalışmanın zorlukları ve yörenin fonetiği üzerine yapılan çalışmalar gibi noktalara değinilmiştir. Birinci bölüm dil ve fonolojiye ayrılmıştır. Bu bölümde dil başlığı altında dil, lehçe ve ağız terimleri açıklanmış ve bu sınıflamada Tor ağzının yeri belirlenmeye çalışılmıştır. Bu bölümde Tor bölgesinin, Gercüş ilçesi ve Xerabê Bena köyünün tanıtımı da yapılmıştır. Yine bu bölümde sesle ilişkili terimler tanıtılmış ve seslerin oluşumu anlatılmıştır. İkinci bölüm Tor bölgesinin seslerinin özelliklerinin tanıtılmasına ayrılmıştir. Latin kökenli Kurmancca alfabede bulunmayan fonemler için grafimler verilmiştir. Aynı şekilde alofonların ayırt edilmesi için de özel işaretler kullanılmıştır. Üçüncü bölümde Tor ağzında gerçekleşen fonolojik süreçler araştırılmış ve ses olayları ile ilgili tespitler paylaşılmıştır.Bu bölümlerde, bu çalışma kapsamında derlenmiş olan metinler fonolojik esaslara göre yorumlanmıştır. Aynı şekilde Tor ağzınının yazılı / yarıstandard kurmancca ile fonetik ve fonolojik açıdan farklılıklarına işaret edilmiştir. Çalışmada eşzamanlı ve betimsel dilbilimi yöntemleri uygulanmıştır. Çalışmanın sonunda, çalışma sonucu elde edilen genel sonuçlar verilmiştir. Çalışmanın sonucundan sonra bu çalışmanın örnek ve tespitler yönünden dayandığı transkribe edilmiş metinler yer almıştır.Anahtar kelimeler: fonoloji, fonetik, Tor ağzı, ünlü, ünsüz, fonem.

Kurdish has many dialects and regional accents. Among the dialects, Kurmanji has a special place. This dialect is spoken in a wide geography. There are many dialects and sub-dialects in Kurmanji dialect. Tor accent is one of the dialects in these ones.In this study, named The Sounds of Tor Accent, the sounds and phonological processes in the Tor accent were investigated. The study consists of an introduction and three parts. In the introduction part, the subject, aim, methods and techniques used in the study, the difficulties of the study and the studies on the phonetics of the region are mentioned. The first part is devoted to language and phonology. In this section, language, dialect and regional accent terms are explained under the title of language and the location of Tor dialect is tried to be determined. In this section, the Tor region, Kercos district and Xerabê Bena village were introduced. In this section again, the terms related to sound are introduced and the formation of sounds is explained. The second part is devoted to introduce the characteristics of the Tor region. Graphs are given for phonemes that are not available in Latin Kurmanji alphabet similarly, graphs were used to understand olophones. In the third chapter, sounds in Tor are investigated and findings about these sounds' events are presented.In these chapters, the texts compiled within the scope of this study are interpreted according to phonological principles. Likewise, the differences between the written / semi-standard kurmanjî dialect and the phonetic and phonological aspects of the dialect were pointed out. In this study, synchronic and descriptive linguistic methods were applied. At the end of the study, the general results obtained from the study were given. After the conclusion of the study, transcribed texts based on the sample and the findings of this study were included.Key words: phonology, phonetic, Tor mouth, vowel, consonant, phonem.