Bitlis masalları üzerine bir araştırma

Abstract

ÖZET `Masal, kahramanlarından bazıları hayvan ve tabiatüstü varlıklar olan, olayları masal ülkesinde cereyan eden, hayâl mahsûlü olduğu halde dinleyenleri inandırabilen bir sözlü anlatım türüdür.` Bu çalışma, Bitlis masallarının derlenmesi ve incelenmesine yönelik bir çalışmadır. Çalışmamız, Giriş ve dört Bölüm'den meydana gelmektedir. Giriş bölümünde, masal hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra masalın tarifi üzerinde durulmuş, Türk masalları üzerine yapılan bilimsel çalışmalar özet bilgi olarak verilmiştir. Birinci bölümde, Bitlis masalları üzerine yapılmış çalışmalar hakkına bilgi verildikten sonra; masalları anlatan kaynak kişiler tanıtılmıştır. İkinci bölümde, Bitlis masallarının tasnif, tahlil ve motif karşılaştırması yapılmıştır. Motif karşılaştırması sınırlı tutularak sadece; Prof. Dr. Bilge Seyidoğlu'nun Erzurum Halk Masalları Üzerinde Araştırmalar, Prof. Dr. Umay Günay'ın Elâzığ Masalları, Yrd. Doç. Dr. Yılmaz Onay' in Van Masalları Üzerine Bir Araştırma, Doç. Dr. Ali Berat Alptekin'in Hayvan Masalları ve kendi çalışmamızda derlediğimiz masallar kullanılmıştır. Üçüncü bölümde, Bitlis masallarında ortak unsurlar üzerinde durulmuştur. Bu bölüm, şu kısımlardan meydana gelmektedir: 1- Bitlis masallarında temler. 2- Bitlis masallarında kahramanlar. 3- Bitlis masallarında mekânlar. 4- Bitlis masallarında eşya. 5- Bitlis masallarında yiyecek ve içecekler. 6- Bitlis masallarında kullanılan formeller. Dördüncü bölümde, Bitlis'in değişik yerlerinden derlenmiş altmış masal metni yer almıştır. Metinler ilk tespit edildikleri şekilleriyle Bitlis ağzına uygun olarak yazıya aktarılmıştır. Masal metinlerinde Bitlis ağzında çok sık kullanılan üç sesin belirtilmesi uygun bulunmuştur, `i` ve `e` sesleri arasında bir ses olan kapalı `e` sesi `e` harfinin altına bir368 nokta konularak, hırıltılı `h` sesi `h` harfinin altına bir çizgi konularak, kalın `k` sesi `k` harfinin altına nokta konularak belirtilmiştir. Çalışmanın sonuna, yerel kullanımda geçen kelimeleri içeren bir sözlük ve çalışmada yararlanılan kaynakları içeren bir kaynakça eklenmiştir.

SUMMARY The folk tale is kind of oral exposition of which some it's heroes are animals and supernatural creatures, which it's events happen in the country of the tale, and also which can cause to believe the listeners despite the fact that it is a product of imagenary. This work is a work that turns towards (about) Bitlis folk tales' collecting and reseaching. Our work occurs from an entry and four chapters. After given a short in formation about the folk tale, in the chapter of entry, it had been dwelled up on the description of the tales, and also sciencetific studies had been given as a summary knowledge that was made upon Turkish folk tales. In the first chapter, the source persons who described the tales had been identified after given in formation about the works that had been made upon Bitlis tales. In the second chapter, the classification, the analysis the motif (pattern) of Bitlis tales' comparison had been made. By limiting the comparison of motif only the folk tales had been used that Prof. Dr. Bilge Seyitoğlu's Reseaches Upon Erzurum Folk Tales, Prof. Dr. Umay Günay's Tales Upon Elâzığ Tales, Yrd. Doç. Yılmaz Onay 's One Reseach Upon Van's Tales, Ali Berat Alptekin' s Animal Tales and the tales we collected. In the third chapter, it had been dwelled upon Bitlis's associate elements. This chapter occurs these following parts: 1st Subjects in the Bitlis folk tales. 2nd Hereos in the Bitlis folk tales. 3rd Places in the Bitlis folk tales. 4th Things in the Bitlis folk tales. 5 Foods and drinks in Bitlis folk tales. 6th Forms that are used in the Bitlis tales. In the fourth chapter, sixty tales text had taken place which had been collected from different places in Bitlis. The texts had been transhiped with their first forms that they were found. To clear the three sounds had been found reasonable, in the tale's contexts, which is used so much in the Bitlis speech.370 It had been pointed out by putting a pointunder `e` letter which is a closed `e` sound between `i` and `e`, the growling `h` sound by putting a line under `h` letter, the thick `k` sound by putting a point under `k` letter. A sourse and a dictionary had been added that included the sources were used from work and the words that passed from local using to the end of the work..^`»fe:. **-'«.-J!i