Tillo`da tasavvuf kültürü ve yetişen mutasavvıflar

Abstract

Birçok medeniyetin hakimiyetinde kalmış olan Tillo bolgesiftffir^ko^QGo- yıllarına kadar uzanan bir tarihi vardır. Anadolu'nun küçük bir ilçesi olan Tillo'da bu medeniyetlerin etkisiyle önemli kültürel gelişmeler yaşanmıştır. Urartu, Asur, Bâbil, Roma gibi uygarlıkların görüldüğü bölge, daha sonra İslâm medeniyetine sahne olmuştur. VII. yy.'ın ikinci yansından sonra İslâm kültürünün etkisine girmiş olan Tillo, bu özelliğini korumaya devam etmiştir. Burada yaşamış ve yetişmiş birçok İslâm büyüğünün varlığı bunu göstermektedir. Ünlü sûfî, şâir ve düşünür Erzurumlu İbrahim Hakkı, Tillo'da yetişmiştir. Ancak onun kadar tanınması ve araştırılması gereken daha başka mutasavvıf ve bilgin şahsiyetler de vardır. İbrahim Hakkı 'nın hocası İsmail Fakîrullah, ayrıca İbrahim el-Mücâhid, Hamza el-Kebîr, Sultan Memduh, Zemzemi '1-Hassa, Muhammed el-Hazîn, Tillo'da yaşamış mutasavvıflardandır. Bu da buranın tasavvuf kültüründeki önemini göstermektedir. Tillo'da birçok âlim ve mutasavvıfın yetiştiği rivayet edildiği halde, çoğu hakkında fazla bir bilgi elde mevcut değildir. Bunlardan özellikle Marifetnâme isimli eseriyle tanınan İbrahim Hakkı hakkında bazı çalışmalar yapılmıştır. Ne yazık ki diğerleri yeterince bilinmemektedir. Yetiştikleri ortam, verdikleri eserler ve yetiştirdikleri öğrencileri hakkında kapsamlı bir araştırma yapılmamıştır. Bu sebepten dînî kültürel tarihimiz içerisinde önemli bir yeri olan bölgenin tarihî, dînî ve kültürel yapısıyla burada yetişen mutasavvıflar hakkında küçük çaplı da olsa bir çalışma yapmak istedik. Ulaşabildiğimiz kaynaklardan önemli bilgiler elde ettik. Böylece Tillo'nun tasavvuf kültüründeki yerini, mutasavvıflarını ve eserlerini tanıttık. Bu çalışma iki bölemde ele alınmıştır: Birinci bölümde Tillo'nun tarihî yapısı, dînî ve kültürel özellikleri ile ilim ve tasavvufa kazandırdıktan yer almaktadır. İkinci bölümde ise Tillo'da yetişen mutasavvıflardan, haklannda bilgi elde edilebilen mutasavvıflar bulunmaktadır. Burada süfiler kronolojik sıraya göre ele alınmış, mutasavvıf ve bilginlerin hizmetleri ve eserleri hakkında bilgiler verilmiştir. Bu çalışma ile tasavvuf kültürüne bir nebze de olsa katkıda bulunmaya çalıştık.

Tillo district has housed many civilizations. Its history prolonges until B.C. 3000 years. The effects of there civilizations have introduced important cultural changes in this small district of Anatolia. Civilizations of Islam has been seen in the region after Urartu, Asur, Babil and Roma civilizations. Tillo was effected by the civilization of Islam after 7th century and its effect continued until so far. Then the place has grown a lot of scholars of Islam. Ibrahim Hakki, who is well known in Islamic mysticism and sience, has growen in Tillo. However many other scholars and scientists of Tillo need to be investigated in addition to Ibrahim Hakki. Scholars such as Ismail Fakirullah, who was teacher of Ibrahim Hakki, Ibrahim al-Mucahid, Hamza al-Kebir, Sultan Memduh, Zemzemi '1-Hassa, Muhammed al-Hazin have lived in Tillo. Hence Tillo has an important value in the cultur of Islamic mysticism. Although many scholars have grown in Tillo, but there are no much information about them. Ibrahim Hakki is well known with his Marifetname. Un fortunately almost no investigation has been done about them. For example, their circuntances, works and students are not known. There fore we aimed to do a small study about the history, religion, culture and the scolars of the region. We obtained important data from reacheable resources. We endeavored to describe the effect of Tillo on the culture of Islamic mysticism and investigate Tillo's scholars and their works. The study has divided into two sections. The first one includes the history, religion and culture of Tillo and the help of Tillo to the science and Islamic mysticism. The second section includes the scolars of Tillo. The scholars were introduced choronologically and their lifes, services and works were given. We hope that this study would help to the culture of Islamic mysticism.