Bağdadi ve Nevbahti`nin itikadi fırkaları tasnifi

Abstract

ÖZET Bağdadî, Ehl-i Sünnet'in; Nevbahtî ise Şia'nın en önde gelen alimlerinden olup, Şia ve Ehl-i Sünnet'in sistemleşmesinde önemli bir yere sahiptirler. Bağdadî ve Nevbahtî fraksiyonlaşmaların ve gruplaşmaların başladığı zaman konusunda birbirlerinden farklı görüşlere sahiptirler. Nevbahtî, fırkaların oluşumunu çok erken dönemlere kadar götürme eğilimindedir. Bütün fırkaların temelini Şia, Hariciler, Mu'tezile ve Mürcie'ye dayandıran Nevbahtî, bu fırkaların en geç Hz. Ali'nin şehit edilmeden önceki dönemlerde ortaya çıktığını belirtir. Bağdadî ise fırka anlamındaki ilk oluşumları en erken Hz. Osman döneminde ortaya çıktığını belirtmektedir. Nevbahtî fırkaları, on iki imamın hayatını esas alarak tasnif eder. O'nun eserinde `falan imam öldükten sonra taraftarları şu kadar fırkaya ayrıldı` cümlesine çokça rastlamak mümkündür. Bu durum Nevbahtî'nin aynı zamanda İmamiyye mezhebine müntesip olduğunun bir ifadesidir. Bağdadî ise, Peygamberimizin, ümmetin yetmiş üç fırkaya ayrılacağına dair hadisini esas alan bir tasnif ortaya koymuştur. Bağdadî ve Nevbahtî'nin Hariciler konusunda aynı görüşlere sahip oldukları gözlenmektedir. Bunun temelinde Şia ve Ehl-i Sünnet mezhebinin Haricileri karşı taraf olarak görmeleridir. Mu'tezile konusunda ise edinilen izlenim aynı değildir. Zira Mu'tezile konusunda Nevbahtî'nin biraz daha yumuşak davrandığı müşahede edilmektedir. Mu'tezile'nin bir çok konuda Şia ile ortak görüşler ortaya koyması Nevbahtî'nin biraz daha ılımanlaştnasmı sağlamış görünmektedir. Bağdadî ve Nevbahtî'nin fırkanın Gulat'dan sayılabilmesi için ortaya koydukları prensiplerde büyük oranda benzerliklerin olduğu görülmektedir. Her iki müellif de teşbih, tecsim, hulul, tenasüh ve ibâheyi savunan fırkaların gulat oldukları konusunda hem fikirdirler. Burada Bağdâdî'nin daireyi biraz daha geniş 147tutarak Allah'ın sıfatları, kaza ve kader vb. konularda bazı fırkaları gulatın içinde değerlendirdiği de gözden kaçmamaktadır. Bağdadî ve Nevbahtî arasında görülen en ciddi farklılık Mürcie mezhebi etrafında yaşanmıştır. Yukarıda da temas edildiği gibi Nevbahtî. Şia. Hariciler. Mıftezile ve Mürcie'nin temel fırkalar olduğunu belirtir. Onun günümüze kadar mevcudiyetini devam ettiren Ehl-i Sünnet mezhebinden söz etmemesi dikkat çekicidir. Anlaşılan Nevbahtî, Ehl-i Sünnet` i Mürcie'nin eş anlamlısı veya muadili olarak kullanmıştır. Bağdadî ise Ehl-i Sünnet' i, Mürcie' den bağımsız bir fırka olarak değerlendirmiştir. Bu açıdan Bağdâdî'nin diğer fırkalara yaptığı eleştirilerden Mürcie de nasibini almıştır. Her iki alimin eleştirdiği Mürcie fırkasının kimlerden oluştuğu konusunda ihtilaf vardır. Nevbahtî, Bağdâdî'nin Ehl-i Sünnet mezhebi içinde değerlendirdiği bazı önemli şahsiyetleri Mürcie'nin içinde değerlendirmiştir. 148

SUMMARY Bağdadi is one of the most important scholar of Ehl-i Sünnet and Nevbahti is one of the most important scholar of the Shi'a. They have a big role in Shi'a and Ahl-i Siinnet's becoming systematized. On one hand, Bağdadi and Nevbahti have similar opinions about classification of conviction divisions. On the other hand, it can be seen that they have opposite informations. Surely; the main reason of this is they accept the denomination in which they are committed is the most right way. Bağdadi and Nevbahti have different opinions about the begining time of becoming factions and groups. Nevbahti is in tendency of bringing the formation of divisions to the very early periods. Nevbahti who connected the basis of all these divisions to Shi'a, Havaric, Mu'tezile and Murcie claims that these divisions the latest, come to exitence before Ali's death for Islam. Besides, Bağdadi claims that; formation of the first divisions come to existence in period or Othman. Nevbahti classifies the divisions according to the lifes of twelve imams. İn his work of art, that sentence can be seen too much: '`After an imam died, his supporter seperated some divisions.` But Bağdadi put forvard a classification which based on the Prophet Muhammad's hadith about the Worldwide Müslim Comminity will begin seperated to seventy three divisions. It is observed that Bağdadi and Nevbahti have different opinions about Havaric. The main reason of this is Shi'a an Ehl-i Sünnet denomination are not agree with Harvaric. But their opinion about Mu'tezile is not same. Also, it is observed that, Mu'tezile is agree with Shi'a about some subject and this provides Nevbahti becoming more mild. It has been seen that, Bağdadi and Nevbahti 's principles are in big rates similary about division for being respected in Gulat. Each of the authers are agree with each other about imitate God to a person, accept God like a body, reenkarnation and accept every thing in Islamic cananically lawful that these are 149Gulat. Bağdadi is also says that God's features, adjudication, fate e.t.c. can be appraised in Gulat. The most serious differense between Bağdadi and Nevbahti is about Murcie denomination. According to Nevbahti. Shi'a, Havaric, Mu'tezile and Murcie are main divisions. It is attracting attention that; he tells nothing about Ah- i Sünnet denomination which has been survived and surviving now. It is understood that Nevbahti used Ahl-i Sünnet synonym of Murcie. But Bağdadi used Ahl-i Sünnet free from Murcie. Because of this, the criticts which was made by Bağdadi also was made for Murcie. There is a disagreement between both scholars about who are in Murcie division. Bağdadi appraises some important people both in Ahl-i Sünnet denomination and Murcie. 150