Tanzimat Dönemi bir iskan modeli; Fırka-i Islahiye ve Güney Anadolu iskanı

Abstract

Osmanlı Devleti kuruluşundan itibaren sistemli bir şekilde iskân politikası takip etmiştir. Başlangıçta fetih ve Türkleştirme amacına dönük olarak yürütülen iskân faaliyetleri XVII. yüzyıldan itibaren içe dönük bir mahiyet kazanmıştır. Tanzimat dönemi ise aşiretlerin iskânında önemli bir yer tutmaktadır. Tanzimat reformlarının ülkenin her tarafında uygulanması ve merkezi otoritenin tesis edilmek istenmesi aşiretlerin iskânını zorunlu hale getirmekteydi. XXVIII. yüzyıldan itibaren büyük güç kazanan ayanların tasfiye edilerek merkezî idarenin tesis edilmesi dönemin önemli özellikleri arasında yer almaktaydı. XIX. yüzyılda Güney Anadolu, gerek aşiretlerin ve gerekse bir asırdır hakimiyet kurmuş olan ayan veya hanedanların hakimiyetinde, devlet otoritesinden çıkmış bir vaziyete gelmişti. Çukurova gibi verimli toprakların ekonomiye kazandırılması, reformlara muhalefet eden güçlerin tasfiyesi ve aşiretlerin yerleşik çiftçi haline getirilerek kontrol altına alınması hususları Fırka-i islahiye ordusunun hazırlanmasına sebep oldu. Önceki iskân faaliyetlerinden farklı olarak bizzat bu amaçla İstanbul'da hazırlanan bir ordu ile Güney Anadolu'nun aşiret ve hanedanları iskân ve sürgüne tabii tutuldular. Ordunun aktif olarak faaliyet gösterdiği ilk altı ayda (Mayıs- Kasım 1865) reformlara muhalefet eden unsurlar ortadan kaldırıldı. Devamında ise bütün iskân sahası tek bir idare altında toplanarak Ahmet Cevdet Paşanın valisi olduğu Halep vilayeti teşkil edildi. Yaklaşık bir yıl süren bu dönemde ise imar ve iskân faaliyetleri yerine getirildi. Mayıs 1865 -Mart 1867 arasında yaklaşık iki yıl içinde aşiretler iskân edilmiş, hanedanlar sürgüne gönderilmiş, yeni şehir ve köyler kurulmuş, verimli araziler ziraata açılmış, bölgenin iktisadi kalkınması için imar faaliyetlerine başlanmış ve son olarak da Tanzimat Güney Anadolu'da tam anlamıyla uygulanmaya başlanmıştır. Bu nedenle Güney Anadolu'nun günümüzdeki iktisadi, kültürel, sosyal yapısının oluşmasında Fırka-i Islahiyenin iskân çalışmaları önemli bir yer tutmaktadır.

From its beginning, the Ottoman State pursued a systematic settlement policy. At the beginning, the State's settlement policy aimed at conquest and Turkification of conquered territories, but beginning in the 17th century, it became a domestic policy. Tanzimat era had a significant place in settlement of tribes for it was necessary to apply Tanzimat reforms throughout the country and to establish central authority. Also, the settlement of tribes was essential to the elimination of âyans (provincial governors) and thus to the consolidation of central authority. In the 19th century, Southern Anatolia was a place where both ayans and tribal dynasties established their rule at the expense of state authority. The State started the army of Firka-i islahiye (The Party of Reform) for it wanted to take advantage of economically important Çukurova region, to eliminate ayan and dynasties in opposition and to put tribes under the state control through their settlement as farmers. With this special army in Istanbul that distinguished settlement policiesof this era from the earlier ones, the state expelled Southern Anatolian tribes and dynasties from that region to the others. During the first six months (May- November 1865) the army worked effectively, those who were opposed to reforms were eliminated. In following months, the state put all the settlement area under the administration of a newly-founded city, Halep, and appointed Ahmet Cevdet Pasha as its governor. In one year, the state completed its settlement policies. Between May 1865 and March 1867, all tribes were settled, all dynasties were expelled, new towns and villages were founded, fertile lands were opened to agriculture, constructions were started for economic development, and finally Tanzimat began to be applied fully in Southern Anatolia. That's why, Fırka-i islahiye has a significant place in the formation of economical, cultural and social structure of today's Southern Anatolia.