Tunceli-Mazgirt/Kaleköy kalesi

Abstract

Kaleköy Kalesi, Tunceli iline bağlı Mazgirt ilçesinin kuzeydoğusunda yeralan bir tepe üzerinde konumlanmıştır. Karayolu ile ilçe merkezinden uzaklığı 15km. iken kuş uçumu uzaklığı 4.17 km. olarak ölçülmüştür. Kale, adını hemengüneybatısında bulunan Kaleköy Köyü'nden almaktadır. Yerden itibaren 80 m.yüksekliğe sahip kale, tepe eğimindeki teraslar üzerine inşa edilmiştir. Kaleye ilişkinilk keşifler XIX. yüzyılın sonlarında gerçekleşmiştir.Urartu döneminde Van - Malatya yol güzergahının üzerinde yer alan kaleninyüzeyindeki arkeolojik ve filolojik kanıtlar Urartu döneminde en az iki yapım evresigeçirdiğini ortaya koymaktadır. Ortaçağ'a ait bulgular zayıftır; ancak sınırlı olsa dabir iskanın olduğu kabul edilmelidir. Kalenin kısmen tahrip olmuş tek yazıtı M. Ö.VII. yüzyılda hüküm sürmüş Urartu kralı II. Rusa'ya aittir. Kale içerisinde dönemininanç sistemine yönelik yapıların yoğunluğu, yerleşimin önemli bir kültsel işlevineişaret etmektedir. Bunu Urartu çivi yazısı ile mezar dromosuna kazınmış yazıtıniçeriği de doğrular niteliktedir.Kale içerisindeki yapılar güney ve batı cephelerde yoğunluk kazanmıştır.Kalenin sitadel kesmi açık bir şekilde seçilebilmektedir. Yerleşimde iki farklı kayamezarı saptanmıştır. Bunlardan biri iki odalıdır; ve ahşap ev öykünmesine uygunolarak yapılmıştır. Ana mezar odasının içerisinde yer yer kırmızı renkli boyamotifleri görülmektedir. Bu kaya mezarı ile ilişkili dışarıya doğru bir sarnıca/kuyuyaaçılan kapı çerçevesi, kült amaçlı bir işlevi yerine getirmiş olmalıdır. Öteki bir mezaryapısı tek odalı olup, kapısı ve planı yerel özellikler gösterir. Tapınım için yapılmışyapılar arasında nişli tapınım alanı ile en tepe de bulunan kutsal alan önemlidir.Yerleşimin en büyük yapısı, sitadelin hemen aşağısında yer alan ve yönetici sarayınaait kaya tabanları olarak değerlendirilen uzun yapılı kaya platformudur.Küçük yüzey buluntuları arasında başta Orta Demir Çağı yerel niteliktekiyivli ya da yivsiz seramiği olmak üzere Biainili seramiği ve Orta Çağ'a ait çanakçömlek parçaları ile çeşitli büyüklükteki demir cürufları yer almaktadır.Kalenin yıkımı M. Ö. VII. yüzyılın ortalarında öteki Urartuyerleşimlerininde terk edilmesiyle sonuçlanan ve eş zamanlı olarak ortaya çıkansiyasal gelişmelere bağlanabilir. Hem Kaleköy Kalesi'nde, hem de onun içindeyeraldığı Yukarı Fırat Bölgesi'nde 125 yıla yakın süre devam eden Urartuegemenliği, II. Rusa döneminden sonra sonlanmış görünmektedir.

Kaleköy Fortress is located on a hill, which is on the north-east of Mazgirtcounty of Tunceli province. Its distance from Mazgirt was measured in 15 km byroad and 4.17 km by geographically distance. The fortress has taken its name theKaleköy Village located on the south-west. The fortress height is 80 meters up fromits ground and it was built on the terraces on the slopes of the hill. The firstdiscoveries were made during the end of XIX. century about the fortress.Archaeological and philological evidences on the surface of the fortresslocated Van-Malatya route in Urartu period prove that it has got at least twostructural phase. Medieval evidences are weak however it is accepted that there wasa limited settling. The partly destroyed mere inscription of the fortress is belonged toRusa II of Urartu. Density of buildings related to religion system in the fortressshows that the settlement could be used as a religious center. It is confirmed by theinscription carved into rock-cut tomb dromos with Urartu cuneiform.The buildings in the fortress are dense on the south and west fronts. Citadelpart of the fortress can be seen obviously. Two different rock-cut tombs weredetermined. One of them has got two rooms and built according to adaptation of awooden house structure. Red painted decorations are seen in a main room of therock-cut tombs. This door frame opened towards the cistern/well related to this rock-cut tomb can have been used to be in a function of a cult. The structure of the otherrock-cut tomb has one room; its door frame and plan show the local characteristics.The sacred area situated on the top of the hill and worship area with niches areimportant among the other areas. The biggest construction of the settlement nearunderside the citadel and rock basements assumed as a governor palace is a longshaped rock platform.Among the small surface findings, there are mainly Middle Iron Age localgrooved rims ware, Biainili ware, Medieval sherds and various size iron slag.Destroy of the fortress can be related to political affairs with synchronicevents caused to abandon the Urartian sites. Urartu hegemony lasted approximately125 years in both Kaleköy and Upper Euphrates Region, where the fortress situated,seemed to finish after the Rusa II period.