Vakıf arazilerinin Siirt`in kentleşme sürecine etkisi

Abstract

İnsanın doğasında var olan yardımlaşma duygu ve düşüncesi, insanlığın tarihi ile yaşıttır. Her toplum sosyal yapısına göre farklı yardımlaşma faaliyetlerinde bulunmuştur. Yardımlaşmanın kurumsallaşma yönünden en ideal şekli ise vakıf olarak karşımıza çıkmaktadır. Ülkemizde halen merkezi ve yerel yönetimlerce yürütülmeye çalışılan birçok temel kamu hizmeti, özellikle 18. ve 19. yüzyıllarda Osmanlı İmparatorluğu'nun hâkim olduğu coğrafyanın büyük bir kısmında olduğu gibi Siirt kentinde de hayırseverlerce vakfedilen yapılı/yapısız yüzlerce taşınmazın akarı ile gerçekleşmiştir. İslam coğrafyasında devlet büyükleri veya hayırseverlerce yapılan vakıf müesseseleri mekansal boyutu ile de kentlerin nüvesini oluşturmuş ve şehrin ticari, sosyol ve ekonomik boyutunu önemli ölçüde etkilemiştir. Osmanlı İmparatorluğu'nun son döneminde birçok kamu hizmeti yürüten vakıf müesseslerine ait vakıf arazileri, günümüzde kentin planlama, sosyal, alt ve üst yapı gibi hizmetleri yürüten yerel yönetimler için kent planlamasında bir fırsat mı? Yoksa kentleşme önünde engel mi? gibi sorulara cevap aranmış ve aynı zamanda kentin gelişim süreci elle alınmıştır. Vakıf Arazilerinin Siirt'in Kentleşme Sürecine Etkisi başlıklı bu çalışma, vakıfların; kuruluş amaçları, faaliyet türleri, tarihsel gelişimi, özellikle cumhuriyetle beraber vakıf arazilerinde yaşanan dönüşüm süreçleri ve politikalar incelenmiş bu durumun Siirt kentine yansımaları ve etkileri araştırılmış, günümüzdeki Siirt kentinde bulunan mazbut ve mülhak vakıflarına ait taşınmazlar incelenerek kent üzerindeki etkileri ortaya konulmuştur.Anahtar Kelimeler: Vakıf, Arazi, Siirt, Kent, Kentleşme

The sense of helping, which exists in human creation, is as early as civilization of humanity. Each community has established different helping cooperation in accordance with its social structure. The most ideal way of helping cooperation in a formal way is through foundation. Many basic public services being managed by centralized and local administrations has been realized by hundreds of real properties donated to foundations by benefactors in Siirt as it was in many parts of Ottoman Empire in 18th and 19th centuries. Foundations established by governors and benefactors in Islamic world covered an importance place on Siirt, and had an impact on commercial, social and economic dimensions of the city. This study tried to answer questions like `foundation lands belong to the foundations in the last periods of Ottoman Empire are an opportunity for local governments in city planning and infrastructures ? or are they hinders for urbanization? Furthermore, the present thesis deals with the urbanization process of the city. The study titled 'The Impact of Foundation Lands on Urbanization of Siirt' examined the setting purposes of foundations, their scope of activity, historical process, political and transformation process especially together with republic period, and investigated the effects on Siirt. Also, the study showed the effects of registered and appendant foundations by examining their properties. Key words: Foundation, Land, Siirt, City, Urbanization