Diyarbakır Müzesi`nde bulunan etnografik madeni takılar

Abstract

Anadolu coğrafyasında, en eski yerleşim izlerinin takip edildiği ve tarihsel süreç içerisinde her zaman önemini koruyan Diyarbakır ili, birçok önemli medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Zaman içerisinde zenginleşen bu çok kültürlü yapı, sanatta, bilimde, edebiyatta ve daha birçok alanda önemli gelişmelere olanak sağlamıştır. Tarihi eserleri ve sanatsal zevki ile kendine has bölge üslubunun doğup geliştiği özgün bir kent olan Diyarbakır, mimari eserlerden madeni eserlere kadar pek çok sanat eseri örneklerine sahiptir.Bu tarihsel geçmişin ve kültür mozaiğinin bir parçası olan Diyarbakır Müzesi'nde bulunan etnografik madeni takılar, pek çok açıdan değerlendirilerek önemli sonuçlar elde edilmiştir.Çalışmamızın kapsamını oluşturan, Diyarbakır Müzesi'nde bulunan etnografik madeni takılar, kullanılan malzeme, teknik, süsleme, form ve tür çeşitliliği gibi özellikleri ile ele alınmıştır. Takının tanımı, sınıflandırılması ve Anadolu'daki tarihsel süreci, takı yapımında kullanılan gereçler ve teknikler incelenmiştir. Buradan hareketle; Diyarbakır ilinin tarihçesi ve coğrafi konumu, Diyarbakır Müzesinin mevcut durumu ayrıca dile getirilmiştir.Tezin amacı doğrultusunda, Diyarbakır Müzesi'nde bulunan etnografik madeni takılardan 80 adet eserin, bilgi formu oluşturularak tespit çalışması yapılmıştır. Bu çalışmayla, Osmanlı dönemi ile erken Cumhuriyet döneminden günümüze önemli takıların ulaştığı görülmektedir.Konunun daha iyi anlaşılması açısından bilgi formlarından sonra bir değerlendirme ve karşılaştırma yapılarak, Anadolu'nun diğer yörelerine ait örneklerle eserlerin benzer ve farklı yönleri belirlenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın son evresinde ise tanıtılmış eserlerden yola çıkılarak, elde edilen bilgilerden bir sonuç çıkarılıp kısaca dile getirilmiştir.Madeni eserler içerisinde ayrıcalıklı bir öneme sahip olan takı, eski çağlardan günümüze kadar kullanımı devam eden süs öğeleridir. Gerek inanç, gerekse estetik zevkleri somutlaştıran bu sanat eserleri, tarih boyunca ayırt edici bir unsur olarak kabul görmüş ve rol almıştır. Erken örneklerde tılsım, din, büyü gibi kavramların etkisiyle yaygınlaşmıştır. Sonrasında statü ve zenginlik belirtileri gibi durumlarda bir farklılık aracı olarak kullanılmıştır. Bunların yanı sıra süslenme amaçlı takı kullanımı, hoş görünme içgüdüsüyle ilgili bir durum olduğundan, ilkin nerde ve nasıl ortaya çıktığını söylemek gerçekçi bir yaklaşım olmayacaktır.Unutulmamalıdır ki uluslar, kültürel kimliklerini etnografik eserler sayesinde tanıyabilmektedirler. Bu itibarla, kültürel tarihi olmayan bir ulusun, gelecek tarihi de olmaz diyerek bu çalışma, ilgili kurumların, kamuoyunun ve araştırmacıların dikkatlerini çekeceğine olan umudumuzla, toplumda iyi bir bilinç oluşturulmasına vesile olacağını da temenni ederiz.Anahtar Kelimeler: Diyarbakır, Müze, Madeni Eserler, Etnografik Takı.

The city of Diyarbakır, where one can trace the oldest settlements, and which has always maintained its importance throughout the history in Anatolia, has been home to many significant civilizations. This multicultural structure enriching over time has enabled remarkable progress in arts, science, and literature as well as in many other areas. Developing his unique artistic taste and historic monuments in the region, Diyarbakır embodies many examples of art ranging from architectural works to metallic works.The ethnographic metal jewellery in Diyarbakir Museum as part of this historical background and cultural mosaic came up with important results after our detailed study.The ethnographic metal jewellery in Diyarbakir Museum, which forms the scope of our study, has been studied regarding materials used, equipment, decorations, form and types. Such qualifications about the jewellery as the definition, classification and historical process in Anatolia, materials used and techniques have also been discussed. Hence; the history of Diyarbakir province, and its geographical location, and the current situation of Diyarbakir Museum are also part of this study. A detection report using data sheet of 80 pieces of the works out of ethnographic metal jewellery in Diyarbakir museum was made in accordance with our study. The results from the information obtained show that important jewellery examples from Ottoman era and early Republican period have reached until today.We have made an assessment and comparison after the information form to provide a good understanding of the subject and tried to put similar and different aspects of the examples in the other regions of Anatolia. The last phase of the study includes a brief deduction as a result of introduced works and the information obtained.Jewellery with an exclusive importance in metal works are ornamental items used from ancient times until today. These works of art, which embody spiritual and aesthetical pleasures, have been recognized as a distinctive element and have played an important role throughout history. Early examples became popular because of concepts as amulets, religion and magic. Then they served as symbols to refer wealth and status. Besides, as the use of jewellery for beautifying has something to do with instinct of looking good, we think it would not be realistic to say how and where they first appeared.It should be noted that nations can recognize their cultural identity through ethnographic artefacts. In this regard, a nation with a non-cultural history is not likely to transport its history to the future. We, therefore, wish this study would draw the attention of the related institutions, general public and researchers, and help to raise awareness in the community.Keywords: Diyarbakir, Museum, Metal Works, Ethnographic Jewellery