Zerkeşî ve Şevkânî`ye göre teâruz ve tercîh

Abstract

Fıkıh UsulündeĢerî deliller arasındaki tearuzun manası, belli bir konu hakkında Ģerîbir delilin belirli bir hükmü gerektirmesi ve aynı meselede baĢka bir delilin baĢka bir hükmü gerekli kılmasıyla delillerin çatıĢması anlamında kullanılır. Delillerin kuvvet dereceleri ve elde ediliĢ biçimleri konusu ise bu alanın tercîh boyutunu oluĢturmaktadır. Ayrıca sadece kuvvet bakımından birbirine eĢit bulunan deliller arasında teâruzun olabileceğinin de unutulmaması gerekir.Biz de `Zerkeşî ve Şevkânî'ye Göre Teâruz ve Tercîh` adı altına söz konusu her iki usulcünün görüĢlerini çok titiz ve objektif bir Ģekilde ele almaya çalıĢarak ilgili alanda müstakil bir çalıĢma ortaya koymak istedik. Bu minvalde birinci bölümde üzerinde sıklıkla durmaya çalıĢtığımız konu baĢlıklarını Ģöyle sıralayabiliriz:ZerkeĢî, ismi, nesebi, künyesi ve lakabı, doğumu,hayatı ve ilmi serüveni, meĢhur hocaları, meĢhur talebeleri, ilmi kiĢiliğ, itikadî ve amelî mezhebi, eserleri ve vefatı, içinde bulunduğu ve yetiĢtiği ortam, aynı Ģekilde ġevkânî, ismi ve nesebi, doğumu,hayatı ve ilmi serüveni, meĢhur hocaları, meĢhur talebeleri, ilmi kiĢiliği, itikadî ve amelî mezhebi, eserleri ve vefatı, içinde bulunduğu ve yetiĢtiği ortamın yanı sıra, Osmanlı Devleti, Safevî Devleti, Mısır‟daki Mehmed Ali PaĢa Devleti, Necd‟deki Suudi Devleti, Hicaz‟daki EĢraf Devleti, Yemen‟deki Kasimiye Devleti.Ġkinci bölümde`teâruz ve tercîh mefhumlarını,teâruzun sözlük ve terim anlamı ve aralarındaki iliĢki, teâruz ile teâdul arasındaki fark, teâruz ile tenâkuz arasındaki fark, tercîhin sözlük ve terim anlamı, dilciler ve usulcülere göre tercîh, usulcülere göre teâruzu giderme yolları ve tercîh, cumhurun teâruz hakkındaki görüĢü, kat‚î deliller arasında teâruzun caiz olamayacağı görüĢünü savunanlar, usulcülere göre teâruzu giderme metodu, usulcülerin çoğunluğunun benimsediği yol, Hanefi usulcülerinkâhir ekseriyetinin benimsediği yol, bazı Hanefilerin farklı yaklaĢımları, ZerkeĢî ve ġevkânî‟nin görüĢü` Ģeklinde bazı baĢlıklar altında konuyu değerlendirmeye çalıĢtık.Üçüncü bölümde ise ZerkeĢî ve ġevkânî‟nin bakıĢ açılarıyla teâruz ve tercîhi,teâruzun Ģartlarını,teâruzunçeĢitlerini, teâruzun yeri ve zamanını, belli bir meselede müçtehidin iki farklı görüĢünü, tercîhin tanımını,ZerkeĢîve ġevkânî‟ye göre bazı Ģartlarını, rivayetlerdeki farklılıkların sebebi ve arka planını, isnat açısından 5 tercîhi, râvî‟nin durumuna göre tercîhi, rivâyetin zamanına göre tercîhi, rivâyetin keyfiyetine göre tercîhi, haberin vurûd vakti sebebine göre tercîhi, metin açısından tercîhi, lafız itibariyle tercîhi, medlûl/mana itibariyle tercîhi, dıĢ etkenler sebebiyletercîhi, metin cihetiyle tercîhi, kıyasa göre tercîhi, illete dayalı tercîhi anlatarak araĢtırmada öne çıkan sonuçlar üzerinde durmaya çalıĢtık.Netice olarak baĢlangıçtan itibaren fıkhî meseleleri çözüme bağlarken dayanılacak iki ana kaynağın Kur‟ân-ı Kerîm ile Hz. Peygamber‟in sünneti olduğu hususunda herhangi bir görüĢ ayrılığı bulunmayan söz konusu usulcülerdenġevkânî‟nin duruĢunu, fıkıh anlayıĢını belirleyen prensipler nasların zâhirine bağlılık, sahih senedliâhâd hadisi âyete denk bir delil değerinde sayma, ictihadın sürekliliğini ve taklidin reddini esas alma ve mezheplere karĢı çıkma Ģeklinde özetleyebiliriz. ZerkeĢi‟yi ise Ġmam ġâfiî‟nin görüĢlerine öncelik vermekle birlikte gerek farklı düĢünen ġâfiîusulcülerinin gerekse diğer mezhep mensubu muhalif usulcülerin görüĢlerini de gerekçeleriyle birlikte veren ve eleĢtirel bir bakıĢ açısıyla bunlara iliĢkin değerlendirmelerde bulunan birisi olarak aktarabiliriz.

The meaning of disagreement in the sharia proofs in the Islamic law is used for a sharia proof‟s bringing a certain provision over a certain topic or the proofs conflicting with one another because of another proof‟s requiring a different provision over the same situation. The strength level of the proofs and the way they are obtained forms this subject‟s choice dimension. Also, it should be remembered that there may be disagreement between the proofs that are equally strong.Thus, we also wanted to produce a study relevant to the topic, trying to tackle the two method makers‟ opinions objectively and very carefully under the name of Disagreement and Choice InZerkeĢi and ġevkani‟s Opinion. In this respect, we can put the topic titles we focus on frequently in the first chapter in an order like the below.ZerkeĢi, his name, his lineage, his personal record, his nickname, his birth, his life and scientific adventure, his famous teachers, his famous students, his scholar character, his belief and practical sect, his books and his death, the neighborhood that he lived and grew up, likewise, ġevkani, his name and lineage, his birth, his life and scientific adventure, his famous teachers and students, his scholar character, his belief and practical sect, his books and his death, beside the neighborhoodhe lived in and grew up, Ottoman State, Safavi State, Mehmed Ali PaĢa State in Egypt, Saudi State in Nejd, EĢraf State in Hejaz, Kasimiye State in Yemen.We tried to evaluate the topic in the secondchapter under the titles like; disagreement and choice conceptions, term and lexical meanings of disagreement and the relationship between them, the difference between disagreement and equality, the difference between disagreement and contradiction, lexical and term meanings of choice, choice according to linguistics and method makers, the ways to remove disagreement and choice, the opinion of most of the scholars over disagreement, those who support the idea that disagreement is illicit among the exact proofs, removing method of disagreement according to method makers, the way that is accepted by the majority of the method makers, the way that is accepted by the majority of the Hanafi method makers, different approaches of some Hanafies, ZerkeĢi and ġevkani‟s opinions.In the third chapter, we try to explain and focus over the prominent results taken from the study which are; disagreement and choice in ZerkeĢi and ġevkani‟s opinion, the terms of disagreement, the types of disagreement, the location and time of disagreement, the interpreter‟s two different opinions over the same situation, description of choice, some of its terms according to ZerkeĢi and ġevkani, the reasons of the differences and the background of the narrations, choice in terms of allegation, choice considering the narrator‟s situation, choiceconsidering the time of the narration, choice considering the circumstances of the narration, choice of the news in terms of its time and reason, choice in terms of the script, choice in terms of wording, choice in terms of meaning, choice in terms of external factors andchoice in terms of reason.Finally, we can sum up ġevkani‟s stance who is one of the method makers and who has not got any disagreement over accepting the two main sources that are Holly Quran, and the prophet‟s tradition that should be relied on when solving Islamic law problems, as the principles that constitute Islamic law, connection to the surface of the verses, considering validnarrated hadith as an equal proof as Quran verses, basing on the continuity of opinion and rejecting imitation and opposing the sects. On the other hand, we can explain ZerkeĢi as a person who gives priority to Imam Shafii‟s opinions and at the same time who gives reasons of both Shafii method makers that follow a different style and other apponent method makers sect members‟ opinions and as a person who makes evaluations over these things with a critical point of view.