XVIII. yüzyıl tezkirelerinde bilgi kaynakları ve bu kaynaklardan yararlanma biçimleri

Abstract

Tezkire geleneği İslam kültürüne has bir bilim dalıdır. Tabakat ismiyle yazılan bu eserler Fars edebiyatında da yer edinerek gelişimini sürdürmüştür. Türk edebiyatında ilk ürünlerini Çağatay sahasında vermeye başlamıştır. Çıkış yeri Herat olmakla beraber tezkireler esas önemli eserlerini Osmanlı sahasında vermiştir. XVI. yüzyılda Osmanlı sahasında alfabetik sıralamaya dayalı oldukça etkili tezkireler yazılmaya başlanmıştır. XVII. yüzyıl tezkireler için bir duraklama ve gerileme dönemidir. Antolojik tarzda yazılan tezkireler, birbirlerini taklitten öteye geçememiştir.Türk tezkire geleneği için XVIII. yüzyıl, yeniden bir canlanma ve güç bulma dönemi olmuştur. Tezkire yazarları, XVI. yüzyıla özenerek yeni eserler meydana getirmişlerdir. Bu dönemde yazılan dokuz tezkire, gerek içeriği ve gerekse yararlandıkları bilgi kaynakları bakımından XVI. yüzyılı gölgede bırakacak niteliktedir. Özellikle biyografik ağırlıklı olarak kaleme alınan tezkirelerdeki bilgi çeşitliliği ve kaynak havzasının genişliği, güvenilirliklerini ispat etme noktasında büyük kolaylık sağlamıştır. Yazıldıktan sonra dönemin üst düzey devlet adamlarına sunulmaları, devrin önde gelen ilim adamlarının onaylarına takdim edilerek takriz yazdırılmaları ve şairlerin bahsedilen eserlerinin bir kısmının günümüze ulaşması, kaleme alınan eserlerin, ciddi çalışmaların ürünleri olduğu gerçeğini ortaya koymaktadır.Bu çalışmada, müelliflerin eserlerini kaleme alırken yararlandıkları bilgi kaynakları tespit edilmeye çalışılmıştır. Bilgi kaynakları tespit edilmeden önce tezkire türü ve eser hakkında kısa bir önbilgi verilmiştir. Bilgi kaynakları yazılı ve sözlü ana başlıkları altında sıralanmıştır. Şairin hayatı, sanatı ve eserleri hakkındaki bilgi kaynakları alt başlıklar altında sunulmuştur. Çalışmada bilgi kaynaklarından yararlanma biçimleri de bir tablo ile gösterilmiştir. Örnekler metnin orijinalliğine bağlı kalınarak verilmiştir. Çalışmada Türkiye Türkçe'sine çevrilmiş metinlerden istifade edilmiştir.Anahtar kelimeler: Şair Tezkireleri, XVIII. Yüzyıl Tezkireleri, Yazılı ve Sözlü Bilgi Kaynakları

ABSTRACTCollection of biographies is a branch of science special to islamic culture. These works written with the name of Tabakat maintainend to flousih being in Persian literature. It began to give ist first works in Turkish literature in Çağatay period. While ist outfall is in Herat the first important samples in the collection of biographies are appeared in Ottoman period. Quite impressive samples based on alphabetic order are began to be written in 16 century. 17 century is a standstill and downgrade period for the collection of biographies. Written anthological way, the collection of biographies haven't gone beyond being imitation of each other.18 century is a revival period for the collection of biographies in Turkish literature. The authors in collection of biographies wrote up new works elaboratingon 16 century. The nine collection of biographies written in that period are about to outshine the 16 century not only for their content but also for their source information. The information diversity and the expanse of information source provided a great convenience in proving their reliability.İn this study the information sources the authors used while writing up their works are tried to be identified. Before the information sources are identified, a brief introduction is given about the collection of biograhies and the work. The information sources about the life of poet, the art and works of poet are presendet in different subtitles. The way to utilize from the information sources are shown in a table. The samples are given adhering to the originality of the text. The text transaled into Turkish in Turkey are used in this study.Keywords: Collection of Biographies, the Collection of Biographies in 18 Century, Written and Verbal İnformation Sources.