Şı`rên şaırên Yarsan û hızrê yarî

Abstract

Yarsan , Kakeyi , Ehli Hak ve Ali İlahi bu inanışın isimleri olmakla beraber esasında hepsi birbirinin aynıdır. Yarsan inanışı hakkında farklı görüşler mevcuttur. Bazıları Zerdüşt , Mitrayi Manevi Hindui , Mezdeki ve Hristiyanlık dinlerinin bir karışımı olduğunu savunur. Bazıları İslam fırkasından olduğunu ve Şii Mezhebine üye olduklarını savunur. Bazıları ise İslamı terketmiş olan bir inanış olduğunu savunur. Diğer bir kesim ise Hazreti Ali'ye olan sevigilerinden dolayı Ali İlahi olarak isimlendirmişlerdir fakat bu inanınşa mensub kişiler Yarsan inanışın insanoğlu , gök ve yeryüzünün yaratılışından önceye dayandığını iddia etmektedirler. Aynı zamanda bu inanışın yedi meleğin yaratılışı ile eş zamanlı olduğuna inanılır. Buna göre bu inanışın esası hakkın (Allah) melekleri ile yapmış olduğu sözleşmenin yapıldığı zamana denk gelmektedir. O dönemden beri bu inanış peygamber ve evliyalar tarafından elden ele (gizli bir şekilde) nakledilmiştir. Bu aşamaların her biri birbirinin tamamlayıcısı olup her biri kenine has görevini yerine getirmiştir. Sultan Sahak Berzenci bu inanışın ikinci aşamasını hicri yedinci yüzyılda ifşa etmiştir. Bu sebepten dolayı da Sultan Sahak Berzenci bu inanışın kurucusu olarak bilinmektedir. Bu inanışın ilk yazıtları Kürtçe dilinde olup Hawrami lehçesi ile yazılmıştır. Şiir dörtlükleri en başından beri sekiz heceli olarak Kürtçe , az bir kısmı ise Azerice yazılmıştır. Bu inanışın kendine özgü bazı özellikleri vardır , örneğin çok uzun bir süre boyunca gizli kalması , Kürt dilinin korunması ve muhafaza edilmesinde önemli rol oynayan yazıtların Kürtçe yazılmış olması , yaratılış efsanesi , Donadoni ve Tanrı'nın insan bedeninde zuhur etmesi gibi. Yarsan inanışının kurucusu ve reformcusu olarak bilinen Sultan Sahak Berzenci'nin bu inanışta özel bir yeri vardır. Bir taraftan Tanrı'nın varlığını zuhur eden bir kişilik iken diğer bir taraftan ise dini-toplumsal alanda çok etkin bir kişiliktir. Sultan Sahak Berzenci'nin En Önemli Faaliyetleri 1.Müritlerine ve çevresindeki insanlara Yarsan inanışını gizliliğini öğretmiştir. 2.Müritlerini 15 gruba ayırmış ve her bir gruba kendine özgü bir görev belirlemiştir. 3.Cem ve ceviz kırma merasimi oluşturmuştur (Ceviz Kırma Merasimi Yarsan inanışında çok önemli bir yere sahiptir). 4.Üç günlük oruç dönemini ve bayram merasiminin şeklini belirlemiştir.5.Dini marşları belirlemek ve marşların okunduğu vakit şiir okumak ve saz çalmak. Ayrıca Sultan'ın fermanı ile Yarsan inanışının bütün dini uygulamaları (ölünün telkini , yıkanmak , kurban adamak vb.) şiir eşliğinde gerçekleşmiştir. Sultan Sahak Berzenci büyük bir ün kazanmış ve birçok din adamı kendisine mürit olmuştur. Buna karşın Molla İlyas Şarezuri , Molla Şukrullah , Molla Sure , Molla Gafur , Molla Nesur gibi o dönemin tanınmış birçok imamı bu inanışa karşı gelmişlerdir. Sultan kendi düşüncelerini şiir kalıbı ile mübarek `Serencam` kitabında dile getirmiştir. Düşüncelerinin diğer bir kısmı ise müritleri tarafından farklı dönemlerde `Kelam` adı verilen şiirler aracılığı ile dile getirilmiştir. Bu şiirler Yarsan toplumu ve kültüründen bahsetmekle beraber özel manalar içermektedirler. Yarsan Edebiyat ve ŞiiriMiladi 10. yy daki Yarsan edebiyat ve şiiri (901-1600) Kürt Edebiyatının resmi temeli olarak bilinmektedir. Bu edebiyat eski inanışlara hizmet etmek adına ortaya çıkmıştır. Bu inanış sofizm şeklinde ortaya çıkmış ve daha sonra da `Varoluş` ile meşkul olmuştur. Yarsan FelsefesiYarsan Felsefesi şiirlerde Donadon temeli üzerinde oluşturulmuştur. `Defteri Halili Feyaz` da Yarsan Felsefesi anlatılmış ve şiir olarak da yazılmıştır. Serencam kitanbında belirtildiği üzere Yarsan inanışı şiiri de diğer edebiyat türleri gibi tarih boyunca oluşmuş ve daha sonradan birleştirilmiştir. Bu araştırmamda Yarsan inanışının büyük arif ve alimlerinin şiirlerini yorumlama metodu ile Yarsan topluluğunun düşünüş , kültür biçimi ve bunların diğer Kürdistan inanışları ile olan ilişkisini incelemiş bulunuyorum.

Yarsan , Kakeyi , Ehli Hak and Ali Ilahi are other names of this religion , even though , they are the same. There are various point of views about Yarsan religion. Some of the people believes that it is the mixture of Zoroastrianism , Mithra , Hindu , Manevi , Meza and Christianity.Whereas some of people thinks that they are from Islam family and members of Shi'a sect. On the other hand , some people believe that it is a belief that diverged from Islam. Another part of people has named it as Ali Ilahi because of their love of Hazrat Ali , but , people from this belief who believes that the Yarsan belief existed before the creation of human , space and earth. It's also believed that this belief was formed simultaneously with the agreement that God concluded with seven angles. Accordingly , the basis of this belief extends to the time of agreement signed between The Right `God` and seven angles. This believe has conveyed by prophets and saints from hand to hand in a `Secret` manner. These stages were complementary of each other which fullfilled a unique duty. Sultan Sahak Berzenci revealed the second stage of this belief in the seventh century of Hijri Calendar. Therefore , he known as the founder of this religion. The first inscriptions of this belief were written in Kurdish Language Hawrami dialect. Poetry verses were written in eight-syllable in Kurdish and some of them in Azerbaijani from the very beginning. This belief has some unique features like being kept as a secret for a very long time , incriptions written in Kurdish language that has a great role in keeping it a living language , creation myth , Donadoni and God's occurring in the human body. Yarsan inanışının kurucusu ve reformcusu olarak bilinen Sultan Sahak Berzenci who known as the founder reformist of Yarsan belief has a great importance among this belief.On one hand he was a person by which existence of God was appeared , on the other hand he was a person who was very effective in the fields of religion and community.Most Important Activities of Sultan Sahak Berzenci 1.He taught privacy of Yarsan belief to his disciples and others around him. 2.He divided his disciples into 15 groups and tasked each of them with unique duties. 3.He created Cem and walnut breaking ceremony (walnut breaking ceremony occupies a great place in the Yarsan religion). 4.He determined 3-day fasting period and the method of celebrating the feast. 5.He determined religious anthems as well as reading poetry and playing instrument during rading anthems. All religious practices (dead suggestion , bathe , to vow prey etc.) are accompanied by poetry upon the order of Sultan.Sultan Sahak Berzenci became very famous and many clerics accepted to be his disciple. On the other hand , many of the famous clerics of that time like Molla İlyas Sharezuri , Molla Shukrullah , Molla Sure , Molla Gafur and Molla Nesur were standing against this religion. Sultan has expressed his point of view in the `Holy Serencam` through poetry. The other part of his point of view were expressed by his disciple through poetry called `Kelam`. These poetry includes special meanings in addition of giving information about Yarsan community and culture. Literature and Poetry of Yarsan Yarsan literature and poetry of 10th (901-1600) of century Gregorian Calendar forms the official basis of the Kurdish Literature. This literature was emerged to be serving to the ancient beliefs in the form of sophism but then busied with `Creation`. Yarsan PhilosophyThe Yarsan Philosophy was formed in the poetry on the basis of Donadoni. `Defteri Halili Feyaz` speaks about Yarsan philosophy and written in the form of poetry. As mentioned in the `Serencam` poetry of Yarsan belief is formed throughout the history and unified aftermath. I have investigated the poetry interpretation of Yarsan religion's great scholars and the relation of Yarsan community's thinking , culture with the other beliefs of Kurdistan through this research.