Dı helbestên Melayê Bateyî da bınyada hızr û rûxsarê

Abstract

Melayê Batê klasik Kürt edebiyatında tanınmış bir kişiliktir. Aynı zamanda büyük bir Islam alimi ve veli bir zattir. Hakkari ilinin Batê köyünde dünyaya gelmiş, köyünün adıyla tanınır. Kürt edebiyatı tarihinde, eskiden beri yazıla gelen ilk Mevlidin sahibidir. Bu Mevlid hâlâ da Kürt halkı arasında Mevlit kandilleri, sevinçli zamanlarında, mutluluk veya şükür gerektirecek merasimlerde de okunmaktadır.Bâte belli bir şiir divanına sahip değil, ama onlarca güzel şiir yazmıştır ki; şimdiye kadar halk tarafından ezberek günümüze kadar gelmiştir. Şiirlerinin bir kısmı ise kasidevan, ilahi sanatçısı ve dengbejlerce tarafından seslendirilir.Kürt edebiyat tarihiyle ilgilenen bir çok yazar ve araştırmacı Melayê Batê hakkında yazmışlarsa da çalışmaları onun biyografisi, nasıl dünyaya gelip çıkması, birkaç şiirini toplamakta sınırlı kalmıştır. Şimdiye kadar şiirleriyle ilgi akademik bir çalışma yapılmamıştır. Sadece Zafer İlhan, Melayê Batê'Nin Mevlidi üzerinde ilmi araştırma yapmış, 2014 yılında Mardin Artuklu Üniversitesi Kürt Dili ve Edebiyatı bölümüne sunulmuştur.Onun kişiliği, şiirlerinin içerik ve şekli hakkında birçok soruya yanıt verilmemiştir. Melayê Batê'nin düşünce ufuk ve temeli nedir? Şiirlerinin kaynakları hangileridir? İslam, Kuran, Siyer-i Nebi ve Tasvvuf'un, Bâtê'nin düşünce ve şiirleri üzerindaki etkileri ne kadardır? Şiirlerinde hangi ölçü ve uyakları kullanmıştır? Kullandığı edebiyat dili nasıldır? Okuyucularını bu kadar kendisine hayran bırakmasının sebepleri nelerdir? Asıl Kürtçe kelime ve deyimlerini korumada Kürt dili ve edebiyatına ne biçim hizmetler vermiştir? Bütün bu sorular yıllardır yanıtlarını beklemektedir.Bu yüzden biz bu araştırmamızda, tüm bu sorulara cevap veriyoruz. Bununla birlikte Batê'nin şiirlerindeki şiir şekli üzerinde duulrmuş, örneklerle anlatmıştır. Araştırmanın başka bir bölümünde ise; Belagat sanatı üzerinde uzun uzun durulmuş, şiir örnekleri ile açıklanmıştır.Batê klasik Kürt edebiyatının önemli ve büyük bir şairi olduğundan; Kürtçenin yanısıra şiirlerinde sık sık Arapça, Farsça ve Türkçe sözcükler de kullanmıştır.Yani kendi asrında Ahmedi Hanî ve birçok Kürt şair ve edebiyatçısında olduğu gibi üç-dört dil kullanmiştır.Bu yüzden araştırmanın son kısmına Lügatçe eklemiş, sözcük anlamlarını açıklamıştır ki Melayê Batê'nin şiirlerinin anlaşılmasına yardım sağlansın.Anahtar Kelimeler: Melayê Bate, Mevlid, Nakşilik, transkıripsyon, klasik Kürt edebiyatı

Batê is a famous figure in kurdish classical literature. At the same time he is a great scholar of islam and a saint as well. He was born in the village of Batê of Hakkâri province, and he is known with the same name. He is the owner of the first written mewlid in kurdish literature. This mewlid is still being read among kurdish living in the north part of kurdistan.Batê has not got a certain divan of poems, but he wrote many beautiful poems which are known by heart among people. Some of his poems are being sang by singers and dengbêj.Many writers and researchers who are interested in the history of kurdish literature have written about Melayê Batê, but their studies are restricted to his biography, his life and death, and they have collected only some of his poems. Until now there is not a scientific study about his poetry. Only Zafer İlhan did a scientific study on Melayê Batê's mewlid, and presented it to the Mardin Artuklu University in 2014. But a lot of questions about his personality, about form and content of his poems were not answered. What was the base and scope of Melayê Batê's ideas? What were the sources of his poems? How were the impacts of religion, the Koran, siyer-i Nebi and schools of mysticism on his ideas and poems? Which rhyme and meters did he use in his poems? How was his language of literature? Why do his readers admire him? In what way did he contribute to using original kurdish words? All these questions remain intact.For this reason, in our study we are trying yo give answers to these questions. At the same time we focused on the poetical form of Batê's poems, and we gave examples of these. In another section of the study we put emphasis on the art of rhetoric and tried to explain it with examples from poems.As Batê is a classical poet of kurdish; he often uses words from Arabic, Persian and Turkish languages. For this reason we added a dictionary in the final section in order to make Melayê Batê's poems more understandable to the readers.P.S: In the preface of this study key words such as: Texture, Idea, Form and Melayê Batê, were defined.Key Words: Melayê Batê, Mewlud, Naqşî Path, transcription, classic literature of Kurdish