Kovara Hawarê û bandora wê ya li ser zimanê Kurdî

Abstract

Kürt basın tarihinin en önemli yayın organlarından biri de Hawar dergisidir. Bu derginin Kürt dili ve edebiyatı üzerindeki etkisi, Kürt dili ve yazınında her yönüyle kendisini hissettirmektedir. `Hawar` Kürtçede `çağrı`, `imdat` veya `çığlık` anlamlarında kullanılmaktadır. Öyle anlaşılıyor ki Hawar, o dönem içerisinde Kürtçenin sahiplenilmesi için sesini duyurmaya çalışan bir `imdat` bir `çığlık` olmak gayesindedir. Bu dergi Celadet Ali Bedirhan tarafından Suriye'nin başkenti Şam'da, 1932 yılından 1943'e kadar toplam 57 sayı yayınlanmış olup; derginin tüm sayıları Fırat Ceweri'nin editörlüğünde, Nûdem Yayınları tarafından 1998 yılında İsveç'in başkenti Stockholm'da 2 cilt halinde tekrar basılmıştır.Hawar dergisi (günümüzde Kürtçe yazınında hala kullanılan) Kürtçe-Latin harfleriyle basılan ve yayınlanan ilk Kürtçe dergi ve aynı zamanda ilk yayın olarak bilinir. Bu dergi 15 Mayıs 1932 yılında Şam'da yayın hayatına başlamış, belli dönemlerde duraklamasına rağmen 1943 yılına kadar yayın hayatını sürdürmüştür. 15 günde bir çıkan derginin, bu tarih aralığında toplam 57 sayısı okurlarıyla buluşmuştur. Dil, edebiyat ve kültürel içerikli bir yayın politikası olan dergi, bazen aktüel ve toplumsal yazılara da yer vermiş; fakat yayın politikası gereği siyasetten uzak durmuştur. Derginin amacını ve yayın politikasını derginin sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni Celadet Ali Bedirhan derginin ilk sayısında şöyle özetliyor:`Hawar (Çağrı-Çığlık) bilginin sesidir. Bilgi kendini tanımaktır, kendini tanımak da bize kurtuluş ve iyilik yolunu açar. Kendini tanıyan herkes, kendisini başkasına da tanıtabilir. Hawar'ımız (Çağrımız) her şeyden önce bize dilimizin varlığını tanıtacaktır. Zira varlığın ilk şartı dildir. Kürtçe ve Kürtlükle ilgili her şey Hawar'ın ilgi alanına girer, sadece siyasetten uzaktır, siyasete girmez. Hawar, siyaseti toplumun diğer kesimlerine bırakmıştır, siyasetle onlar uğraşsın. Biz de sadece bilim ve sanat ile uğraşacağız.`(Çev: S.Ç)Yukarıda da görüldüğü gibi Hawar dergisinin çıkış amacı başta dil olmak üzere bilim ve sanat olup, dergi siyasetten uzak bir yayın politikası gütmüştür. Belki de siyasetle arasına koyduğu bu mesafe dergiyi dil, edebiyat ve sanat alanında etkili bir yayın haline getirmiştir. Dergi zaten bu yönüyle Kürt basın tarihinde önemli bir yere sahiptir. Kürt dilinin modern anlamda gelişmesine büyük katkılarının yanında; araştırma, inceleme, edebiyat, kültür, sanat ve toplumsal temalı yazılarıyla da önemli örnekler sergilemiştir.Dergi Kürtçenin yanı sıra, her sayısında 3-4 sayfa da Kürt dili, edebiyatı ve kültürüyle ilgili, Fransızca yazılara yer vermiştir. 23. sayıya kadar Kürtçe yazılarda, Latin ve Arap harfleri birlikte yazılmıştır. 24. sayıdan itibaren artık tamamen Latin harfleri ile yayın hayatına devam etmiştir. Derginin 57 sayıdan oluşan tamamı yaklaşık 808 sayfa tutmaktadır. İlk sayılarında daha çok, derginin sahibi ve yayın yönetmeni Celadet Ali Bedirhan ve kardeşi Dr. Kamiran Ali Bedirhan'ın yazıları yer almaktadır. 4. sayıdan itibaren başka aydın ve yazarları da, yazar kadrosunun içinde görmekteyiz. Celadet Ali Bedirhan, Dr. Kamiran Bedirhan'ın yanısıra, Celadet Bedirhan'ın eşi Rewşen Bedirhan, Cegerxwîn, Kadri Cemil Paşa, Dr. Nûredîn Zaza, Osman Sebrî, Qedrîcan, Mistefa E. Botî, Ehmed Namî, Hesen Hişyar, Lawê Fendî, Bişarê Segman, Reşîdê Kurd, Cemilê Haco, Sibhîyê Diyarbekirî, Goran, Tewfîq Wehbî, Evdilxaliq Esîrî, Şakir Fetah, Hevindê Sorî, Lawikê Kurd, Pîrot ve daha birçok yazar, yazılarıyla dergide yer almışlardır.1932 yılında yayın hayatına başlayan Hawar dergisi, o dönem içerisinde Kürtçe için önemli olan birçok konuya el attı. Belki bunların en önemlisi de Kürtçeye uygun yeni bir alfabenin yapılmasıydı ki; bu o zaman Kürtçe için artık bir ihtiyaç haline gelmişti. Derginin yayın hayatına başladığı tarihe kadar Kürtler, birçok alfabe kullanmışlardı. O dönemde de çoğunlukla Arap alfabesi kullanılıyordu. Bununla birlikte Kürtçenin bütün seslerini karşılayan ve gösteren bir alfabe oluşturulamamıştı, yapılan alfabelerde de bazı eksiklikler ve yetersizlikler mevcuttu. Hawar dergisinden 3 yıl önce Sovyetler Birliği'nde yaşayan Kürtler tarafından çıkarılan ve Erivan'da yayın hayatına başlayan Rêya Teze (Yeni Yol) adlı gazete, Kürtçenin hemen hemen tüm seslerini gösteren 37 harften oluşan yeni bir alfabe ile basılıyordu. Latin ve Kiril harflerinin bir karışımı olan bu alfabe, harf sayısı fazla ve şekil bakımından da biraz karışık görünüyordu.Hawar dergisi, günümüzde kullanılan Kürtçe Latin alfabesini, ilk sayısından itibaren kullanmış ve okurlarına öğretmiştir. Türkiye'nin latin alfabesine geçmesiyle birlikte, Türkçe Latin alfabesine yakın olma amacıyla da hazırlanan bu alfabe, günümüzde de Kürtçe'de en çok kullanılan alfabe olma özelliğini korumaktadır.Diğer yandan, o döneme kadar Kürtçe için yazılmış dört başı mamur bir gramer kitabı yoktu. Bu da yazında birçok yanlışa ve karışıklığa yol açmaktaydı. Celadet Bedirhan Hawar dergisinde, Kürtçe gramerinin temellerini oluşturdu ve bu gramer kurallarını dergide yayınladı. Daha sonra tamamlanarak kitap haline getirilen bu gramer, günümüzde de kendi alanında çok önemli bir kaynak kitap olarak kabul edilmektedir.Hawar dergisi Kürtçedeki eksiklikleri bilimsel bir tarzda ele almış, bu eksikliklerin giderilmesi için çalışmalar yapmaktaydı. Kürtçe modern bir sözlük oluşturma gayesi de bu çalışmalardan biriydi. Bunun için dergi ilk sayıdan itibaren Kürtçe bir sözlüğün temelini oluşturacak bir `lügatçe` yayınlamaya başlamış; fakat derginin yayın hayatı sona erdiğinden bu çalışma tamamlanamamıştır. Yine de bu çalışma, daha sonra yapılacak birçok modern sözlüğe bir nevi temel teşkil etmiştir.Şüphesiz ki Kürtçe üzerine yerli ve yabancı araştırmacılar, dilbilimciler tarafından birçok çalışmalar yapılmış, birçok kitap yazılmıştır. Bununla birlikte Kürtçeyi Latin alfabesiyle tanıştıran, bu tanışmayla birlikte modern öykü, şiir, makale, tiyatro gibi çağdaş edebiyatın ürünlerini okurlarıyla buluşturan ve aynı zamanda Klasik Kürt Edebiyatını da modern edebiyat ürünleriyle birlikte verip yeni nesillere aktaran ve bu yönüyle adeta bir Kürt Dili ve Edebiyatı okulu misyonunu yüklenen Hawar dergisi üzerinde akademik alanda bilimsel bir araştırma, şimdiye kadar Türkiye'de yapılmamıştır. Kürtçenin Latin alfabesiyle yazıldığı Hawar dergisinin tanıtımının yanında, derginin Kürtçe üzerine yaptığı çalışmalar, dile verdiği önem, Kürtçeye dil ve edebiyat alanında sunduğu katkı, kullanılan dil ve bu dil ile oluşan edebiyat ekolünü, akademik anlamda araştırmak, bu tezin amaçlarındandır. Kürtçe söz konusu olunca gramer ve kelime dağarcığı bakımından hemen hemen herkesin referans kabul ettiği Hawar dergisinin Kürtçeye verdiği önem, Latin alfabesinin Kürtçeye uyarlanması, Kürtçe dilbilgisi, Kürtçe sözlük gibi çalışmaları ile birlikte; bu çalışmaların Kürtçe üzerindeki etkileri, Kürt diline katkıları ve günümüze kadar olan yansımaları çalışmamızın ana eksenini oluşturacaktır.

One of the most important publications of Kurdish press history is ` Hawar Journal`. The impact of tthis journal on Kurdish Language and Literature is felt itself with every sides in Kurdish Language and Literature. Hawar is used for `call, help and scream` in Kurdish. It seems that, in that period Hawar aimed to be a call that tried to be a scream of owning Kurdish. This journal was published with 57 issues in the capital city of Syria, Damasqus by Celadet Ali Bedirkhan, from 1932 to 1943, all the issues of journal were printed as two volumes with the editoring of Firat Ceweri by Nudem Publication in the capital city of Sweden, Stockholm in 1998.Today Hawar is the first Kurdish Hournal and at the same time publication (that is still being used for Kurdish Literature) and was printed and published with the letters of Kurdish-Latin alphabet. This Journal started its broadcast life in Sam on the 15 of May in 1932, Although it paused at certain periods, it continued its broadcast life until 1943. This journal that was published every 15 days, met its readers with the total amount of 57 issues at that period. This journal had the publication policy that was consisted of language, literature and culture, sometimes gave a place to actual and social articles. But it kept away from politics according to its publication policy. Celadet Ali Bedirkhan, the owner and executive editor of the journal, summarized the aim and the publication policy of the journal in the first issue:`Hawar (call, help) is the voice knowledge. Knowledge is to know yourself, recognising yourself opens the way of liberation and goodness to us. Eveyone, who knows oneself, can introduce oneself to the others. First of all, our Hawar (our call) introduces the exitence of our language to us. Because the first rule of existence is language. Everything about Kurdish and Kurdishness is entered into the area of interest of Hawar. Merely, it's far from politics and doesn't enter it. Hawar leaves the politics to the other parts of society, they must deal with politics. We'll only deal with science and art`As it is seemd above, the existence purpose of Hawar is firstly language and then science and art. Maybe this distance between politics that Hawar stemmed, made the journal as a cult (ecole) of language, literature and art. From this aspect, the journal has an important place in Kurdish media history. Beside its great contribution of Kurdish language as a modern meaning, the journal presented the important sample of articles about researsh, investigation, literature, culture, art and social themes.Besides Kurdish, the journal gave place 3-4 pages to French articles about Kurdish language, literature and its culture in every issue. Until the 23rd issue, Kurish articles were written with Latin and Arabic letters. From the 24th issue, it continued to its publication life with totally latin letters anymore. The whole of 57th issue consisted all about 808 pages. Mostly in the first issues, the owner and editor of the journal, Celadet Ali Bedirkhan's and his brother Dr. Kamiran Ali Bedirkhan's articles took part in. From the 4th issue, we see the other Kurdish intelectuals and authors in the author staff. Besides Celadet Ali Bedirkhan and Dr. Kamiran Bedirkhan, Celadet Bedirkhan's wife Rewshen Bedirkhan, Cegerxwin, Qedri Cemil Pasha, Dr. Nurettin Zaza, Osman Sebri, Qedrican, Mistefa E. Boti, Ehmad Nami, Hesen Hishyar, Lawe Fendi, Bishare Segman, Reshide Kurd, Cemile Haco, Sibhiye Diyarbekiri, Goran, Taufiq Wahby, Evdilxalıq Esiri, Shakir Fattah, Hevinde Sori, Lawike Kurd, Pirot and any more many autjours took part in the journal with their articles.Hawar journal that started its publication life in 1932, handled an important subject for Kurdish. That was the creating a new and suitable alphabet for Kurdish, at that period it became a need for Kurdish language anymore. Until the begining date of the publication life of the journal, Kurdish people used a lot of alphabets. At that time, they mostly used Arabic alphabet. Nevertheless , the alphabet couldn't be formed that replied and showed all Kurdish alphabet sound and there were same deficiencies in the alphabets that was formed.Three years ago before Hawar Journal, by Kurdish people who lived in the Soviet Union, the journal called Reya Teze (New Way) that started its publication life in Erivan, also used a different kind of latin letters which almost replied 37 letters for all the sounds of Kurdish, Latin and Cyrillic letters of this alphabet were seen a bit complicated on accound of form. Hawar journal used today's Kurdish Latin alphabet in Turkey, the alphabet, which aimed to be close to Turkish Latin alphabets, is used in today's feature. On the other hand, until that period, there weren't any perfect grammar books written for Kurdish. It caused so much mistakes and confusion in literaure. In Hawar journal, Celadet Bedirkhan constituted the basis of Kurdish grammar and published this grammar rules in the journal. Later, this grammar that was completed and turned into a book, was accepted as an important reource book in its field nowadays. Hawar journal handled the deficiencies in Kurdish with a scientific way and made studies about elimination of this deficiencies. Creating a modern Kurdish dictionary was one of the aim of these studies. From this, from the first issue, the journal started to publish a `glossaries` that would create a Kurdish dictionary, but it couldn't complete this work because the journal's publication life ended. However, this study constituted the base of modern dictionary that would be made later.By all means, many studies were made and books were written on Kurdish by native and foreign researchers, linguists. With this so far in Turkey, there weren't made any researches on Hawar journal in which Kurdish met Latin alphabet, with this meeting readers came together with the products of modern literature such as modern story, poetry, article, theatre and at the same time whether the transfer to a new generation with the classical literature, the modern Kurdish literature products and with this aspect the journal had a mission almost a Kurdish language and literature school.Besides the introduction of Hawar Journal which was the first written publication of Kurdish Latin alphabet, the journal's studies on Kurdish, the importance given for language by the journal, the contributions of the language that was used and the production of literature ecole with this language, to search in terms of academic regard are the purposes of this thesis. When Kurdish language is concerned, the importance given to Kurdish by Hawar journal was accepted by almost everyone on account of grammar and dictionary, the adaption of latin alphabet into Kurdish. Kurdish grammar, Kurdish dictionary and the influences and contributions of these works on Kurdish, will form the major axis of our work.