Akkaraman kuzularının yapağı özelliklerini etkileyen bazı çevre faktörleri ve bu özellikler bakımından fenotipik parametreleri.

Abstract

ÖZET Ziraat Fakültesi Zootekni Bölümü ve Van ti i Bardakçı Köyünde seçilen 5 işletmeye ait toplam 146 baş Akkaraman kuzusu ve bunların omuz, kaburga ve but bölgelerinden alınan 438 adet yapağı örneği üzerinde bu araştırma yürütülmüştür. Akkaraman kuzularının yapağı verimi ve yapağı özellikleri üzerine işletme, ana yaşı, cinsiyet, doğum tipi, vücut bölgeleri, kırkımda canlı ağırlık ve yaş gibi çevre faktörlerinin etkisinin incelendiği bu araştırmada, sözkonusu yapağıların başta halı dokumacılığı olmak üzere kullanım alanları belirlenmeye çalışılmıştır. Akkaraman kuzlarında kirli yapağı verimi ortalama 537.6 g olarak bulunmuştur. Yapağı verimi işletmelere göre farklılık göstermiş olup, tek doğanlarda ikizlerden daha yüksektir. Ayrıca yaş ve canlı ağırlıkla birlikte yapağı verimi de artmıştır. Ortalama bitkisel madde oranı % 6.36 olup işletme, vücut bölgesi ve yaşa göre çok önemli (p<0.01) ölçüde değişmektedir. Randıman ortalama % 83.91 olup oldukça yüksektir.İş letme, ana yaşı, cinsiyet ve vücut bölgelerine göre önemli veya çok önemli (p<0.05 veya p<0.01) ölçüde değişen randıman, >6. ana yaşında diğer ana yaşlarından, dişilerde ise erkeklerden daha yüksektir. Ayrıca sözkonusu bu özellik vü-cut bölgelerinden kaburgada en yüksek olup, bunu but ve omuz takip etmektedir. Ortalama 5.43 cm olan lüle uzunluğu kırkım yaşı ile birlikte çok önemli (p<0.01) bir artış gösterirken, 5. ana yaşında diğer ana yaşlarından önemli (p<0.05), kaburgada ise omuz ve buttan çok önemli (p<0.01) ölçüde daha düşük bulunmuştur. îşletme, doğum tipi, vücut bölgeleri ve yaş tarafın dan çok önemli (p<0.01) ölçüde etkilenen gerçek elyaf uzunluğu ortalama 10.04 cm'dir. Sözkonusu bu özellik ikizlerde tek doğanlardan, kaburgada ise omuz ve buttan daha düşük olup, yaşla birlikte artmıştır. Ayrıca elyaf uzunluğunun 1 ve 6 no'lu işletmelerde diğerlerinden daha yüksek olduğu da söylenebilir. Elyaf çapı veya incelik ortalama 36.71 u'dur. Dişilerde erkeklerden daha yüksek olan elyaf çapı omuzdan buta.doğru artmaktadır. Ayrıca canlı ağırlığın bu özellik üzerine etkisi de önemlidir (p<0.05). Elyaf uzunluğu bakımından üniformi tenin bozuk ve elyafların % 56.16'sının 10 cm'nin üzerinde olduğu bulunmuş tur, incelik bakımından ise üniformite çok iyi değildir. Halıcılıkta önemli olan 10-70 u arasındaki elyafların miktarı % 98.07' dir. Akkaraman kuzularının yapağılarının ingiliz Bradford Sistemine göre 40'S, Alman Harf Sistemine göre ise C-E kalitede olduğu ortaya çıkmıştır.Ortalama hakiki, medullalı, heterotip ve kerap elyaf oranları sırayla % 90.54, % 6.99, % 2.20 ve % 0.27'dir. Elyaf oranları işletmelere göre değişmektedir. 3. ana yaşında hakiki, medullalı ve kemp elyaf oranı diğer ana yaşlarından farklıdır. Tek doğanlarda ikizlerden hakiki elyaf oranı da ha düşük, medullalı elyaf oranı ise daha yüksektir. Erkek ve dişilerde de elyaf oranları önemli ölçüde birbirinden farklıdır. Hakiki elyaf oranı omuzdan buta doğru azalırken diğer elyaf oranları artmıştır. Cinsiyet, doğum tipi ve kırkım yaşına göre önemli veya çok önemli (p<0.05 veya p<0.01) ölçüde etkilenen reziliyans 1 ve 5 dakika bekletme süresi sonunda % 87.02 ve % 90.01 olarak bulunmuştur. Reziliyans dişilerde erkekler den, ikizlerde ise tek doğanlardan daha yüksek olup, yaşla birlikte artmaktadır. Ayrıca yapağı özellikleri arasında çoğunlukla önemli veya çok önemli (p<0.05 veya p<0.01) fenotipik korelasyonlar bulunmuştur. Bu araştırma sonuçlarına göre Akkaraman kuzularının yapağılarının önemli fiziksel özellikleri ideal halı yapağısı özelliğinde olmamasına rağmen, halı sanayiinde kullanılabileceği söylenebilir. Ayrıca kuzu yapağılarının kilim, battaniye ve bazı kumaşların dokunmasında belli oranda kullanıldığı dikkate alınırsa, Akkaraman kuzularının yapağıları da sözkonusu ürünlere belli oranda katılabilir.

SUMMARY_ This study has been carried out at the experimental farm of Animal Science Department, Yüzüncü Yıl University and at 5 farms from Bardakçı Villige, Van. A total of 438 wool samples, each were collected from shoulder, rib and thigh region of 146 Akkaraman lambs, were used in the analysis. The effect of environmental factors such as farms, age of dam, sex, birth type, body regions, live weight and age of lamb at shearing time on greasy fleece weight and physical properties of wool has been considered in this research. The wool characteristics in question has been considered mainly for carpet industry and other areas using coarse wool for manufacture. The average greasy wool yield of Akkaraman lambs was found as 537.6 g. The greasy fleece weight varied between farms. Lambs born as single yielded more wool than lambs born as twin. Furthermore, the wool yield increased as age and weight of lamb gets older. The average of vegetable matter content was 6.36 % and it has shown highly significant (p<0.01) differences among farms, body region and age of lamb. The average of clean wool percentage is 83.91 % and considered as a high value. The clean wool percentage vari ed significantly (p<0.05) or highly significantly (p<0.01) between farms, age of dam, sex of lamb and individual body131 regions. The average clean wool percentage of female lambs is higher than male lambs. Lambs born to >6 years old ewes gave a higher percentage of clean wool than lambs born to younger ewes. The highest clean wool percentage was ob tained from rib samples. Wool from thigh and shoulder showed less values. The average of staple length in the flock is 5.43 cm. Age of lamb at shearing time coused a highly signifi cant (p<0.01) effect of staple length. Lambs born to 5 years old dam had shorter staple lengths than lambs born to the other aged of dams. Wool samples from rib area had highly significantly (p<0.01) shorter staple length than samples from shoulder and thigh. The average of fibre length was 10.04 cm. This trait was highly significantly (p<0.01) affected by farms, type of birth, body region and age of lamb. It was increased by age of lamb. Also lambs born as single had longer fibre lenght than lambs born as twin. Samples from rib region had shorter fibre than samples from shoulder and thigh. An average of 36.71 u fibre diameter was measured in whole the flock. Female lambs showed higher average fibre diameter than male lambs. Fibre fineness increased from shoulder to thigh. In addition, weight of lamb at shearing time also had significant (p<0.05) effect on this trait. uniformity was not good along the fibre length and 56.16 percent of all fibres measured were longer than 10132 cm. Uniformity for fibre fineness was not considered so good. The percentage fibres between 10 to 70 microns which is an important criterion in carpet industry was 98.07 % in this study. English Bradford System and German System were used to avaluate Akkaraman lambs wool. According to the spinning count system and German system the quality number was 40' S and C-E. The average of true, medullated, heterotype and kempy fiber percentage are 90.54 %, 6.99 %, 2.20 % and 0.27 % respectively. The fiber percentage varies from farm to farm. The percentage of true, medullated and kempy fiber from 3 years of age was differentiated from other years of dam ages. The true fiber percentage of single birth lamb is lower than twins, but medullated fiber percentage is high er. Fiber percentage in male and female is significantly different from each other. The true fiber percentage has been decrease from shoulder to thigh while other fiber percentages had been increased. The resilience has been affected by sex, birth type and shearing age significantly or highly significantly at the level of 0.05 or 0.01 respectively. After 1 and 5 minu tes later values for this trait were 87.02 % and 90.01 % respectively. The resilience of fibre from female lambs is higher than male lambs and of twins is higher than single. This trait increases with the age of lamb.133 Further, mostly significantly (p<0.05) or highly significantly (p<0.01) phenotypic correlation has been found among the observed wool characteristics. According to the results of this study, the impor tant physical characteristics of Akkaraman lamb wool were not. found within the standarts accepted for carpet wool. However, lamb wool can be used in carpet manufacture to some extend. Furthermore, since a clear understanding of fiber percentage included in manufacturing blanket, kilim and some hand made fabrics has not approached yet, values given here for physical properties of Akkaraman Iambs wool, encourage us to say that it could be used for that types of manufactures.