Doğu Karadeniz Bölgesi likenlerinin gama aktifliğinin ölçülmesi

Abstract

ÖZET Radyoaktif maddelerin esas kaynakları nükleer parçalanma ürünleri ve doğal radyoizotoplardır. Bunlar yaklaşık bir mikrondan küçük ve birkaç milimetreye kadar çaplara sahip tanecikler tarafından taşınırlar. Bunların besin zincirine giriş yollarından biri bitkilerdir ve miktarları belirli sınırları aşmadıkça oluşturdukları zararları tespit etmek çok güçtür, iklim şartları ve özellikle yağış radyoizotopların bitki yüzeylerinde birikmesi ve uzaklaştırılmasında önemli rol oynamaktadır. 26 Nisan 1986 tarihinde Ukrayna' daki Çernobil nükleer santral kazasından sonra çevreye ve havaya yayılan radyoaktif çekirdekler, bulutlar tarafından taşınarak Trakya ve Doğu Karadeniz Bölgesi' nin kirlenmesine neden olmuştur. Karedeniz Bölgesi 'nde üretilen fındık ve çay Ürünleri üzerin de radyoaktiflik yönünden incelemeler yapılmasına rağmen, çeşitli radyonüklid ve ağır metalleri çok yüksek oranda biriktirdiği ve çok iyi bir biyoindikatör olarak bilinen likenler üzerinde kapsamlı bir araştırma yapılmamıştır. Bu çalışmada. Doğu Karadeniz Bölgesinin radyoaktif haritasının çıkarılmasına bir adım atmak amacıyla, Trabzon-Rize- Artvin bölgelerinde seçilen 60 ayrı istasyondan alınan liken örneklerinin gama izotopik analizi yapılmıştır, ölçümler ÇNAEM Radyobiyoloji Labaratuvarı 'nda bulunan HpGe dedektörlü Can.berra-85 model spektrometre ile gerçekleştirilmiştir. Yapılan ölçümlere ilişkin hesaplamalarla elde edilen sonuçlar toplu olarak bir grafik halinde verilmiştir. Ayrıca elde edilen sonuçlar mukayeseli olarak yorumlanmıştır. Hesaplamalar» Rize-Artvin bölgesinin Trabzon bölgesine nazaran daha fazla radyoaktif kirlenmeye maruz kaldığını göstermiştir. En yüksek aktiflik, 20665 Bq/kg olarak Rize-Akpınarda, en düşük aktif lik ise 172 Bq/kg olarak Çaykara-Uzuntarla' da tespit edilmiştir. Sonuç olarak, Doğu Karadeniz Bölgesinde Çernobil kazasından en fazla etkilenen yörelerin Fındıklı ve çevresi ile Rize merkezinin olduğu saptanmıştır. Likenlerin farklı yapısal özelliklerinden ve ekolojik faktörlerden ileri gelen bazı yerel değişikliklere rağmen, bölgede harita üzerinde doğudan batıya doğru gidildikçe aktifliğin azaldığı gözlenmiştir.

SUMMARY The major sources of radioactive materials are the products of nuclear fission and naturally occuring radionuclides. These are carried by the particles ranging from less than 1)1 up to a few milimeters. One of the main routes in their incorporation into food chain is via plants. However, their damaging effects on the plants cannot be dedected unless the levels are not above the natural ones. Climatic conditions, particularly rain, play a great role in the deposition on and removal of radionuclides from the plant surfaces... After the Chernobyl accident occured in 26 April 1986, the radionuclides spread into air and on the surfaces of the earth carried away by clouds and they cutaminated Thrace and East Black Sea Region of Turkey. Although some investigations were performed on hazelnut and tea grown in Black Sea Region, no detailed research was done on lichens which are highly efficent accumulators variety of radionuclides and heavy metals. For this reason lichens are known as good bioindicators. In this study, gamma isotopic analysis of lichen samples collected from sixty different stations in Trabzon, Rize, Artvin region were carried out to determined radioactivity levels of East Black Sea Region. The measurements were carried out using a Canberra Series 85 gamma-ray spectrometer with a high purity germanium dedector in the Radiobiology Laboratories of ÇNAEM. The results we obtained by calculating the activity values from the experimental measurement have been given in tables ahd compactly in a single graph. After than, the levels of radioactivity in lichens have been determined and discussed. As a result it has been found that Artvin-Rize region has been subject to a higher contamination than Trabzon region. The highest and lowest activities have been found in Rize-Akpmar and Çaykara-Uzuntarla being 20665Bq/kg and 172Bq/kg respectively. Accordingly we have been conclude that Fındıklı region and central Rize have been effected more than the other region by the Chernobyl accident. Although there have been some local variations due to ecological factors and possibly due to interspecific differences of lichens, it has been observed that the activity levels have gradually decreased from East to West on the regional map. VI