Van koşullarına adapte olabilecek triticale ( x triticosecale wittmack ) hatlarının saptanması ve uygun ekim zamanlarının belirlenmesi üzerine araştırmalar

Abstract

89 ÖZET Bu çalışma üç farklı ekim zamanın icarda ve Cımmyt kökenli 15 Triticale ( x Triticosecale wittmack) hattımn verim ye verime etkili karakterleri üzerindeki etkilerini belirlemek amacı ile yapılmıştır. Denemeler 1991 - 92 ve 1992 - 93 yıllarında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümünün deneme alanlarında yürütülmüştür. Denemeler 3 tekrarlaman bölünmüş parseller deneme desenine göre düzenlenmiştir. Ekim zamanlan (1 Ekim, 15 Ekim ve 15 Kasım) ana parsellere, çeşitler ise alt parsellere yerleştirilmiştir. Denemelerden elde edilen veriler üzerinde varyans analizi yapılarak ortalamalar arasındaki farklar Duncan testine göre değerlendirilmiştir. Ayrıca karakterler arasındaki ilişkiler de incelenmiştir. Araştırma sonuçlan karakterler baz alınarak aşağıda özetlenmiştir: 1- Metrekarede en yüksek bitki sayısı üçüncü zamanda elde dilmiştir. Erken ekimlerde elde edilen bitkilerin büyük çoğunluğu kıştan zarar görmüştür ve çimlenmeden kar örtüsü altmda ilkbahara kadar kalan ve ilkbaharda çıkış yapan üçüncü zamandan en yüksek bitki sayısı elde edilmiştir, metrekarede en yüksek bitki sayısı dokuz numaralı Triticale hattından 148.7 adet olarak elde edilmiştir. 2- Genellikle bütün Triticale hatlarında metrekarede başak sayısı ekim zamanı geciktikçe artış eğilimi göstermiştir. Metrekareden en yüksek başak sayısı üçüncü ekim zamanından elde edilmiştir. Erken ekimlerde metrekarede başak sayısı azalmıştır. Metrekarede en yüksek başak sayısı 208.6 adet ile 9 nolu Triticale hattında en düşük başak sayısı ise 132.0 adet ile 5 nolu Triticale hattından elde edilmiştir. 3- Başaklanma süresinde, birinci ve ikinci ekim zamanlarında aynı tarihlerde çimlenme görüldüğünden ilk iki zaman arasında fark görülmemesine karşın, üçüncü zamanda çimlenme kış sonrası olduğundan süre hayli kısalmıştır. Başaklanma - erme süresi bakımından üç zaman arasında önemli fark bulunmamıştır. Başaklanma süreleri birinci, ikinci ve üçüncü zamanda sırasıyla 212.2, 212.5 ve 60.3 gün ; başaklanma - erme süreleri ise yine sırasıyla 41.0, 41.3, 41.3 gün olarak bulunmuştur. Başaklanma süresi 162.6 gün, başaklanma - erme süresi 43.2 gün olan 9 nolu Triticale hattı en yüksek değere sahip hat olarak saptanmıştır. 4- Ekim zamanlarının bitki boyuna etkisi farklı olmuştur. Her iki yılda da ekim zamanı geciktikçe bitki boyu uzamıştır. Ortalama bitki boyu 81.0 cm olup; ortalama 85.0 cm90 boyu ile 3 nolu Triticale hattı en uzun boylu, Ortalama 76.2 cm ile 5 nolu Triticale hattı en kısa boylu hat olarak saptanmıştır. 5- Genel olarak ekim zamanının, gecikmesi başak uzunluğu nun artmasına neden olmuştur. Ortalama başak uzunlukları birinci, ikinci ve üçüncü ekim zamanlarında sırasıyla 93.4, 93.6 ve 99.1 mm olmuştur. Başak uzunluğu en fazla 102.1 mm ile 12 nolu Triticale hattında en düşük 88. 1 mm ile 5 nolu Triticale hattında bulunmuştur. 6- Ekim zamanı geciktikçe başakta dane sayısı artmıştır, başakta en yüksek dane sayısı 40.7 adet ile 15 nolu Triticale hattından, en düşük dane sayısı ise 34.5 adet ile 2 nolu Triticale hattından elde edilmiştir. 7- Genellikle başakta dane ağırlığı ikinci ekim zamanında en yüksek olmuş, bunu birinci ekim zananının takip ettimiş, üçüncü ekim zamanında ise en düşük olarak saptanmıştır. Başakta en yüksek dane ağırlığı 1.71 g olarak 7 nolu Triticale hattında, en düşük ise 1.38 g olarak 12 nolu Triticale hattında bulunmuştur. 8- Bin dane ağırlığı bakımından ekim zamanlan arasında önemli fark olmamasına karşın ekim zamanı geciktikçe bin dane ağırlığında az da olsa bir düşüş gözlenmiştir. 42.6 g ile 7 nolu Triticale hattı en yüksek değere, 38.2 g ile 6 nolu Triticale hattı en düşük değere sahip hat olarak bulunmuştur. 9- Ekim zamanlarının hektolitre ağırlığı üzerine etkileri dane verimi üzerine olan etkilerine benzerlik göstermiştir. En düşük hektolitre ağırlığı birinci ekim zamanından elde edilirken, ekim zamanı geciktikçe hektolitre ağırlığı yükselmiştir. 12 nolu Triticale hattı 75.7 kg olarak en yüksek; 10 nolu Triticale hattı ise 74.0 kg olarak en düşük hektolitre ağırlığına sahip hatlardır. 10- Ekim zamanlarının hasat indeksine önemli etkisi görülmemiş ekim tarihi geciktikçe hasat indeksinin arttığı görülmüştür. En yüksek hasat indeksi %36 olarak 10 ve 3 nolu Triticale hatlarından en düşük hasat indeksi ise %3 1 olarak 8 nolu Triticale hattından elde edilmiştir.91 11- Ekim tarihi geciktikçe ham protein oranında artış görülmüştür. En yüksek ham protein oranlan %13.32, 13.10 ve 12.94 olarak sırasıyla 2, 12 ve 11 nolu Triticale hatlarından, en düşük ham protein oram ise 12.21 olarak 13 nolu hattan elde edilmiştir. Triticale hattı arasında protein oram bakımından büyük farklar vardır. 12- Ekim zamanı geciktikçe dane veriminde artış görülmüş en yüksek dane verimini üçüncü ekim zamanlarından elde edilmiştir. 9 nolu triticale hattı en yüksek dane verimine (263.3 kg/da) sahip bir hat olarak saptanmış bunu 260.8, 255.4. 240.3, 239.3 ve 229.2 kg/da verim değerleri ile 7, 10, 14, 13 ve 3 nolu Tritcale hatları takip etmişlerdir. 5 nolu Triticale hatı ise 168.3 kg/da dane verimi ile en düşük dane verimine sahip bir hat olarak saptanmıştır. Ortalama 263.3 kg/da ile 9 nolu Triticale hattı ilk sırayı almıştır. Bunun yanısıra 260.8, 255.4, 240.3, 239.3 ve 229.2 kg/da verim ile sırasıyla 7,10,14,13 ve 3 nolu hatlar dane verimi bakımından ümit verici olmuşlardır. 168.3 kg/da ile 5 nolu hat en düşük değere sahiptir.

92 SUMMARY In this study the effects of three different sowing dates on yield and yield components of 15 Triticale lines from icarda and Cimrhyt were examined. Field experiments were carried out on experimental sites of Fields Crop Department, Agriculture Faculty, Yüzüncü Yd University, during 1991- 92, 1992-93 growing periods. The experiments were arrenged with three replicates in split plot design; sowing dates in main plots and Triticale lines in sub. plots. Date obtained from the trials were analysed with the analysis of variance, Duncan's multiple range test, and relations among the characteristics were also studied. Results evaluated for characteristics as fololws. 1. Highest plant density (number of plant/m^) was obtained from third sowing dates. Majority of the seedlings emerged after early sowings were affected from winter damaged. Plants from third sowing dates which emerged in spring and stayed under snow during winter produced the highest plant number in per unit area (number of plant/m^). Triticale No:9 line produced the highest plant density in per unit area (148.7 plant/m2). 2. In general delay in sowing dates caused increase in number of spike in per unit area (number of spike/m2) in all Triticale lines. Highest number of spike/m2 decreased with early sowing dates. The highest walue for this character was observed (208.6 spike/m2) from line No:9 and lowest (132.0 spike/m2) from lineNo:5. 3. Germination of first and second sowings coincided at the same date and this was also observed on heading period for both sowing dates. On the other hand third sowing caused germination on spring and inevitably heading period was shorter. In regard to heading and maturity period there was no significant difference amongst the results of three sowing dates. Heading periods, heading-maturity periods for three consequetive sowing dates were 212.2, 212.5, 60.3; 41.0, 41.3, 41.3 days respectively Triticale No:9 line had the highest value for heading period (162.6 days) and for heading-maturity (43.2 days) period.93 4. The effects of sowing dates on plant heights were indifferent. In both years delay in sowing dates caused increase in plant heights. The awerage plant height was 81.0 cm. The highest plant height (85.0 cm) walue was obtained from Triticale No:3 line, and shortest (76.5 cm) from Triticale No:5 line., 5. In general delay in sowing dates caused increase in spike Ienght. Average spike lenght for three sowing dates were 93.4, 93.6, 99.1mm. respectively. Highest value (101.1mm) for spike lenght was obtained from Triticale No: 12 line, and lowest (88.1mm) from Triticale No: 5 line. 6. Delay in sowing dates caused increase in number of grain in per spike. Highest value was obtained (40.7 number of grain spike) from Triticale No:5 line and lowest (34.5 number of grain) from Triticale No:2 line. 7. In general grain weights for per spike were highest in second sowings, this was followed by first sowing, and were lowest in third sowings. Highest grain weight (1.71 g) for per spike was obtained from Triticale No:7 line and lowest (1.38 g) from Triticale No: 12 line. 8. Although there were no significant differences among the 1000 grain weights of all sowing dates, however, delay in sowing dates showed tendency towateds decrease in this value. Highest 1000 grain weight (42.6 g) was obtained from Triticale No: 7 line, the lowest in (38. 2g) from Triticale No:6 line. 9. The effect of sowing dates on hectoliter weights were similar to the effects on grain yield. Lowest hectoliter weights were obtained from first sowings and delay in sowing dates caused increase in hectoliter weights. Highest (75.7 kg) value for hectoliter weight was obtained from Triticale No: 12 line; lowest (74.0 kg) from Triticale No: 10 line. 10. The effect on harvest index was not sipnificant, however delay in sowing dates caused increase in these values. Highest value for this charecter was obtained (36%) from Triticale No 10,3 lines and lowest (31%) from Triticale No: 8 line. 11. Delay in sowing dates caused in crease in crude protein ratios. The highest crude protein ratios were obtained from Triticale No:2, 12, 11 lines as 13.31%, 13.10%, 12.89% respectively and lowest 12.21% from Triticale No: 13 line.94 12. Delay in sowing dates, increased the grain yield, and highest grain yield was obtained from third sowings. Amongst the Triticale lines; Triticale No: 9 produced the highest grain yield (263.3 kg/da). Triticale No: 7, 10, 14. 13 and 3 lines produced 260.8, 255.4, 240.3, 239.3 and 229.2 kg/da grain yields respectively and they seemed to be promising lines. Triticale No:5 line produced the lowest yield (168.3 kg/da).