Miftâhu`l-`Arab li Muğlakât-i Kısmi`l-Edeb ve Hâşiyetun `alâ Mevâdi`a Min`ez-Zurûf adlı eserlerin tahkiki

Abstract

Bu araştırma, Siirtli Molla Ömer'in `Miftâhu'l-Arab li Muğlakâti Kısmi'l-Edeb` ile `Hâşiyetün 'alâ Mevâdi'a mine'z-Zurûf` adlı eserlerinin tahkik ve değerlendirmelerini konu edinmektedir.Yazar `Miftâhu'l-Arab` adlı eserine lafzî, semâ'î, kıyâsî ve mânevî amillerden söz etmekle başlamaktadır. Bu eseri yazmasındaki asıl amacı ise edebiyatı ortaya çıkarmaktır. Zira yazar, edebiyatın sevgi ve ahlakın yücelmesinde, akıl ve düşüncenin gelişmesinde, ufuk ve hayal gücünün genişlemesinde önemli bir role sahip olduğunun farkındadır. Bu eserin önemi Arap dilini ihya etme ve onu korumaya çalışmada saklıdır. Öte yandan yazar, dil eğitimini de amaçlamaktadır. Bu durum, yaptığı tanımlar, verdiği örnekler ve konuyu haşiyelerde detaylandırırken ana metinde özet şekilde vermesinde açıkça görünmektedir. Bu yönüyle eser, modern eğitim metoduyla örtüşmektedir. Yazar, eserinde geçen konuları Kur'an, hadis, şiir ve Arap emsallerinden sunduğu şahit/örneklerle desteklemektedir. Söz konusu şiirlerin bazıları kafa yormayı gerektiren luğaz/bilmece tarzındadır. Aşamalı mantıksal bir yol takip eden yazar, tümevarım metodunu kullanmaktadır.Yazar `Hâşiyetün 'alâ Mevâdi'a mine'z-Zurûf` adlı eserinde ise şibhi cümle ve nahiv ilminin bazı konularını işlemektedir. Şibhi cümle konusunu nahiv açısından felsefi bir tarzda ele almaktadır. Bu nedenle buradaki dili son derece kapalı ve günümüz üslubundan farklılık arz etmektedir. Öte yandan başkasına ihtiyaç duyması ve ona bağlanması açısından zarfları da konu edinmektedir. Ayrıca bunların mebni, mu'reb, nekire ve ma'rife oluşlarını ele almakta; bazı mübhematların zarf olarak kullanılmasını ve zarfların yerine geçen kelimeler üzerinde de durmaktadır.Tahkik aşamasında gerek ana metin gerekse haşiyeler için belgeleme, kelimeleri zapt etme, izahat yapma ve temellendirme ameliyelerinde bulunduk. Tüm bunları dipnotlarda gösterdik. Bunu yaparken yazarın metin ve haşiyelerinin yanı sıra güvenilir dil kaynaklarına başvurduk.Yazarın hayatını, hocalarını, öğrencilerini ve eserlerini kısaca tanıttığımız; ayrıca edebiyatın ne olduğu ve önemini dile getirdiğimiz bu araştırmamızda geniş çaplı tetkiklerde bulunduk. Bu amaçla nüshaları karşılaştırıp aralarındaki farkları tespit ettik. Metinden düşen ya da yazarın sehven yazmadığı sözcüklerin neler olduğuna dikkat çektik. Ayrıca yazarın eserlerindeki metodunu tespit ettik. Bunlarla birlikte metnin tertip ve uyumuna katkı sağlayıp bazı izahat ve temellendirmelerde bulunduk. Öte yandan metnin daha iyi anlaşılması için bazı eklemeler de yaptık. Nihayet eserin günümüze uygun bir şekil alması, elde edilen bilgi ve bulguların ilim dünyasının istifadesine sunulması için gereken birçok ameliyede bulunduk.Anahtar Kelimeler: Dil, İ'râb, Mu'reb, Mebni, Zarf.

The present study was conducted to analyze and comment on the works by Molla Omer from Siirt titled Miftâhu'l-Arab li Muğlekâti Kısmi'l-Edeb` and `Hâşiyetün 'alâ Mevâdi'a mine'z-Zurûf`.The author starts the `Miftâhu'l-Arab` with mentioning literal, ethereal, comparative and spiritual elements. His main purpose in writing this book was literary. For the author is aware that literature has an important role in the exaltation of love and morality, the development of reason and thought, and the expansion of the horizon and imagination. The importance of this work is hidden in the revival and preservation of the Arabic language. On the other hand, the author also aims language education. This is evident in his definitions, examples and the fact that he details the topic in annotations but provides a summary in the main text. In this respect, the work is consistent with modern education methods. The author supports the topics mentioned in the work with the examples from the Qur'an, hadith, poetry and similar Arabic manuscripts. Certain poems are in the riddle style that requires contemplation. The author, following a logical path, utilizes the induction method.Th author addresses certain topics in the science of phrases and syntax in his work titled `Hâşiyetün 'alâ Mevâdi'a mine'z-Zurûf`. He discusses the topic of phrase in a philosophical way based on syntax. Thus, his language is extremely cryptic and different when compared to the contemporary style. On the other hand, he addresses the adverbs based on its need for someone else and connections. Furthermore, their mebni, mureb, nekire and marife status and utilization of ambiguities as adverbs and the words that replace the adverbs are addressed by the author.During the analysis phase, activities such as documentation of the annotations and the main text, capturing the words, clarifications and justifications were conducted. These efforts are documented in the footnotes. In this effort, the author's texts and annotations, as well as reliable language sources were utilized.Comprehensive investigations were conducted in the present study where the life, teachers, students and works of the author were briefly introduced and the significance and description of literature were presented. For this purpose, we compared the copies and identified the differences between these copies. We emphasized the words that excluded from the text or what the author neglected to write. We also identified the methodology of the author. Furthermore, we contributed to the composition and harmony of the text and conducted justifications. On the other hand, we made certain additions to better understand the text. Finally, we spent efforts to convert the text into a suitable form for presentation and to provide the collected information and findings for the use of scientific studies.Key words: Language, I'râb, Mureb, Mebni, adverb.