Van ekolojik koşullarında değişik sıra aralıklarının ve serpme ekimin bazı mercimek (Lens culinaris Medik.) çeşitlerinde verim ve verim öğelerine etkisi

Abstract

Van ekolojik koşullarında yapılan bu çalışmada kışlık üç mercimek çeşidi (Kırmızı-51, Fırat-87 ve Yerli Kırmızı), dört farklı sıra aralığında ve serpme ekimle ekilerek uygun sıra aralığının saptanması amaçlanmıştır. Deneme 1995-1996 yıllarında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi deneme tarlalarında tesadüf bloklarında faktöriyel deneme desenine göre dört tekrarlamak olarak yürütülmüştür. Çalışmada üç mercimek çeşidinde sıra aralıklarının ve serpme ekimin çıkış süresi, çiçeklenme süresi, yetişme süresi, bitki boyu, ilk bakla yüksekliği, bitkide birincil dal sayısı ve ikincil dal sayısı, bitkide bakla sayısı ve tane sayısı, baklada tane sayısı, bitkide tane verimi, tohumların bin tane ağırlığı, metrekaredeki bitki sayısı, tohum verimi, protein oranı ve hasat indeksine etkisi incelenmiştir. En yüksek dekara tohum verimleri tüm çeşitlerde 15 cm sıra aralığında saptanmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlar 1995-1996 yıllan itibariyle aşağıda özetlenmiştir. 1. Bu çalışmada çeşitlerin çıkış süresi 18-22 gün arasında değişmiştir. İlk çıkan Fırat-87 çeşidini, Kırmızı-51 ve Yerli Kırmızı çeşitleri izlemiştir. Çeşitler sıra aralıklarından fazla etkilenmemekle birlikte sıra aralıkları düştükçe çıkış süresi de düşmüştür. 2. Çeşitlerin çiçeklenme süreleri 220 ile 224 gün arasında değişirken, sıra aralıklarının çiçeklenme süresi üzerine etkisi istatistiki olarak önemli olmamıştır. 3. Artan sıra aralıkları, yetişme süresini önemli derecede artmıştır. Yetişme sürelerinin 234-244 gün arasında değiştiği saptanmıştır. 4. Mercimek çeşitlerinde en uzun bitki boyu 15 ve 20 cm. sıra aralığı mesafesinde bulunmuştur. Bitki boylan 20.15- 24.20 cm. arasında değişmiştir. Sıra aralıkları düştükçe buna bağlı olarak bitki boylan da artmıştır. 5. Bitkilerde ilk bakla yüksekliği 8.7 ile 11.38 cm. arasında değişiklik gösterirken, artan sıra aralıkları ile ilk bakla yükseklikleri düşmüştür. En düşük değer serpme ekimde elde edilmiştir. 6. Serpme ekim ve sıra aralıklarının birincil dal sayısına etkisi %5 düzeyinde önemli bulunmuştur. Bitkilerde birincil dal sayısı 2.05- 2.80 adet olarak tesbit edilmiştir. Birincil dal sayısı sıra aralıkları arttıkça buna paralel olarak artmıştır. 7. İkincil dal sayısına, sıra aralıklarının ve serpme ekimin etkisi % 1 düzeyinde Önemli bulunmuştur. İkincil dal sayısı yönünden en düşük değer serpme ekimde saptanmıştır. Kullanılan çeşitlerde ikincil dal sayısı 0.65-1.7 adet arasında değişiklikII göstermiştir. Birincil dal sayısı gibi ikincil dal sayılan da artan sıra aralıkları ile artmıştır. 8. Değişik sıra aralıkları ve serpme ekim tüm çeşitlerde bitkide bakla sayısını etkilemiştir. Çalışmada kullandığımız mercimek çeşitlerine ilişkin bitkide bakla sayısı 10.5 ile 17.1 adet arasında değişmiştir. Sıra aralıkları artıkça bitkide bakla sayısı da azda olsa artmıştır. 9. Mercimek çeşitlerinde baklada tane sayısının 1.22 ile 1.54 adet arasında değiştiği bulunmuştur. Sıra aralıklarının ve serpme ekimin baklada tane sayısı üzerine etkisi istatistiki olarak önemli olmamıştır. 10. Kışlık bir deneme olan bu çalışmada bitkide tane sayısı 14.83-24.77 adet arasında değişmiştir. Sıra aralığı arttıkça buna bağlı olarak bitkide tane sayısı da azalmıştır. 11. Sıra aralıktan arttıkça bitkide tane verimi tüm çeşitlerde azalmıştır. Bitkide tane verimi değerleri 0.49 ile 0.92 gr. arasında değişiklik göstermiştir. 12. Bin tane ağırlığı ortalamaları 30.99 ile 36.01 gr. arasında değişmiştir. Çeşitler arasında bin tane ağırlığı yönünden fark bulunurken, sıra aralıklarının bin tane ağırlığı üzerine etkisi istatistiki olarak önemli bulunmamıştır. Bununla birlikte sıra aralıkları azaldıkça çok az da olsa bin tane ağırlığı azalmıştır. 13. Metrekaredeki bitki sayısı en düşük serpme ekimde saptanmıştır. Sıra aralığı mesafeleri düştükçe, metrekaredeki bitki sayısı buna parelel olarak artmıştır. Bu çalışmada metrekaredeki bitki sayısı ortalamaları 81.0-346.5 adet arasında değişmiştir. 14. Tanenin protein oranı, kullanılan çeşitler arasında farklı bulunmuştur. En yüksek protein oranı Yerli Kırmızı çeşidinden elde edilirken bu çeşidi Kırmızı-51 ve Fırat-87 çeşitleri izlemiştir. Ham protein oranı %21.85 ile %23.46 arasında değişmiştir. Serpme ekim ve değişik sıra aralıklarının protein oranı üzerine etkisi istatistiki olarak önemsiz çıkmıştır. 15. Kullanılan çeşitlerde tohum verimleri 32.07 kg. ile 79.97 kg/ da arasında değişmiştir. Serpme ekim ve sıra aralıklarının tohum verimine etkisi %1 düzeyinde önemli bulunmuştur. Sıra aralıkları düştükçe tohum verimi yükselmiştir. En düşük tohum verimi serpme ekim ile ekilen çeşitlerden alınmıştır. 16. Çalışmada kullanılan çeşitlere ait hasat indeksi ortalamaları %32.93- 45.0 arasında değişmiştir. Sıra aralıkları artışlarında hasat indeksi %'si düşmüştür. En düşük hasat indeksi serpme ekimde saptanmıştır.

This study aimed to determine the most suitable row spacings for lentil in VAN ecological conditions, three cultivars of lentil (Kırmızı-51, Firat-87 and Yerli Kırmızı), four row spacings (15, 20, 25 and 30 cm) and broadcasting were applied. The study was conducted in the fields of Agricultural Faculty of Y. Y.Ü. by using randomized factorials blocks desing with the four replication in 1995-1996. In the study, the effects of row spacings and the broadcasting on the cultivars were based on germinating times, flowering times, maturity times; plant height, first pod height, numbers of primary and secondary branches, numbers of pods per plant, numbers of seeds per pod, numbers of seed per plant, seed yield per plant, 1000 seeds weight, numbers of plant per meter square, seed yield, protein ratio and harvest index. The highest seed yield were determined in 15 cm row spacing in all cultivars. Optained results were summarized as the following for both 1995 and 1996. l.In this study germinating times of the varieties ranged from 18 to 22 days. The first germinating was observed Firat-87. It was followed by Kırmızı-51 and Yerli Kırmızı respectively. Germinating of cultivars was effected slightly by the row spacings. However, the more row spacings decreased the more germinating times decreased. 2. Flowering times of all cultivars ranged from 220 to 224 days. But this effect of row spacing on the flowering times were not statictically significant. 3. Increasing row spacings increased significatly maturity times. It was determined that maturity times ranged from 234 to 244 days. 4. In lentil variety, the tallest plant height was found in 15 and 20 cm. row spacings. Planth heights ranged from 20.15 to 24.20 cm. Moreover, the more row spacings decreased, the more plant height increased. 5. First pod height ranged from 8.7 to 11.38 cm. First pod heights decreased with increasing row spacings. The lowest data was obtained in the broadcast. 6. Broadcasting and row spacings affected number of primary branches in the level of %5. Number of primary branches were found to be 2.05- 2.80 numbers per plant. The more number of primary branches increased the more row spacings increased.IV 7. Broadcasting and row spacings affected significant number of secondary branches in the level of %1. The secondary branches ranged from 0.65 to 1.70 in the used cultivars. The more number of secondary branches, like the number of primary branches, increased with increasing row spacing. 8. Different row spacings and broadcasting affected on the number of pod per plant in all cultivars. Number of pods per plant varied between 10.5 and 17.1 number in the used cultivars. The more row spacings increased, the more number of pod per plant increased slightly. 9. It was found that number of seed pod ranged from 1.22 to 1.54. The effect of row spacings and broadcasting on the number of seed per pod were not statictically significant. 10. In this study that is a winter trial, number of seeds per plant changed 14.83- 34.77 number. The more row spacing decreased, the more number of seeds per plant decreased. 1 l.The more row spacings increased, the more grain yield of plant decreased. Grain yield per plant ranged from.49 to 0.92 gr. 12. 1000 seed weight mean values varied between 30.99 and 36.01 gr. While 1000 seed weight was found to be different among cultivars, the effect of row spacings on the 1000 seed weight was not statictically significant. However, the more row spacings decreased, the more 1000 seed weight decreased slightly. 13. The lowest number of plant per metre square was found broadcasting. The more row spacings decreased, the more number of plant per metre square increased. In this study, mean values of number of plant per metre square ranged from 81.0 to 346.5. 14. Protein ratio of seed was found different among cultivars. The highest protein ratio was found Yerli Kırmızı. It was followed by Kırmızı-51 and Firat-87. Protein ratio ranged from %21.83 to 23.46. The effect of broadcasting and row spacings on the protein ratio was not statisticaly significant.15. Seed yield of the used cultivars ranged from 32.07 to 79.97 kg. Broadcasting and row spacings affected seed yield in the level of %1. The more row spacings decreased, the more seed yield increased. The lowest seed yield was obtained from cultivars that was sown by broadcasting. 16. Harvest index means of cultivars used in this study varied between %32.93 and 45.0. The more row spacings increased, the more harvest index decreased. The lowest harvest index was determinated in the broadcasting.