Van ekolojik şartlarında bazı yazlık triticale (X tricicosecale wittmack) hatlarının verim ve verim unsurları üzerine farklı dozlarda azotlu gübrelemenin etkisi

Abstract

ÖZET Bu çalışma farklı dozlardaki azollu gübre uygulamasının İCARDA ve CIMMYT kökenli üç triticale hattının verim ve verim unsurları üzerine etkilerini belirlemek amacı ile yapılmıştır. İki yıl süreyle yürütülen denemeler 1995 ve 1996 yıllarında Yüzüncü Yıl Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri Bölümü deneme alanlarında yürütülmüştür. Denemeler tesadüf parsellerinde faktöriyel denemeler planına göre üç tekerrürlü olarak düzenlenmiştir. Denemelerde biri kontrol olmak üzere beş farklı gübre dozu (0, 4, 8, 12 ve 16 kg N/da) kullanılmıştır. Elde edilen sonuçların varyans analizi yapılarak,` Duncan çoklu karşılaştırma testi ` ne göre değerlendirilmiş ve regresyon analizi yapılarak grafikleri çizilmiştir. Denemelerin sonucunda yılların ortalamasından elde edilen bulgular aşağıda maddeler halinde izah edilmiştir. 1- İki yılın ortalamasına göre üç farklı triticale hattının başaklanma süreleri arasındaki farkın önemsiz olduğu, artan azot dozu etkisinin ise pozitif olduğu ancak, 8 kg N/da uygulamasından sonraki artışların önemsiz olduğu tespit edilmiştir. 2- Başaklanma - erme süresi bakımından triticale nallan arasındaki fark istatistiki olarak önemli bulunmuştur. En uzun başaklanma - erme süresi 45.5 gün ile 7 nolu hattan, en kısa başaklanma - erme süresi ise 44.2 gün ile 13 nolu hattan elde edilmiştir. Artan azot dozlarının başaklanma - erme süresi üzerine etkisi ise önemsiz olmuştur. 3- Yılların ortalamasına göre farklı triticale hatları arasında vejetasyon süresi bakımından farklılık gözlenmiş ve en uzun vejetasyon süresinin 7 nolu hatta (106.6 gün), en kısa vejetasyon süresinin ise 13 nolu hatta (105.1 gün) olduğu belirlenmiştir. Artan azot dozlarının 12 kg N/da uygulamasına kadar vejetasyon süresini arttırdığı, 16 kg N/da uygulamasında ise vejetasyon süresini kısalttığı görülmüştür. 4- Metrekaredeki bitki sayısı bakımından triticale hatları arasındaki ferk istatistiki olarak önemsiz bulunurken, artan gübre dozlarının etkisi m2' deki bitki sayışım arttırıcı yönde olmuştur. Metrekaredeki bitki sayısı 12 kg N/da uygulamasına kadar artış göstermiş ve bu uygulamadan sonraki artışların önemsiz olduğu tespit edilmiştir. 5- Denemede kullanılan triticale hatları arasında m2'deki başak sayısı bakımından farklılık gözlenmemiştir. Azot dozlarının artışıyla birlikte 12 kg N/da uygulamasına kadar m2' deki başak sayısı artmış, 16 kg N/da uygulamasında ise azalmıştır. Ancak, bu artış veya azalışların istatistiki olarak önemsiz olduğu belirlenmiştir. 6- Bitki boyu bakımından farklı triticale hatları arasındaki fark istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Artan dozlardaki azotlu gübre uygulaması genel olarak bitki boyunu arttırıcı yönde etki yapmış, ancak 4 kg N/da uygulamasından sonraki artışların etkisi önemli olmamıştır. 7- Triticale hatları arasında başak boyu balonundan farklılık bulunmamıştır. Azot dozlarının artışıyla birlikte başak boyu artmış, fakat 8 kg N/da uygulamasından sonra başak boyundaki artışlar istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur.II 8- Başaktaki başakçık sayısı bakımından triticale hatları arasındaki fark istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Azot dozlarının başaktaki başakçık sayısı üzerine etkisi arttırıcı yönde olmuş, ancak 8 kg N/da uygulamasından sonraki uygulamaların etkisinin önemsiz olduğu belirlenmiştir. 9- Triticale hatları arasında başaktaki tane sayısı bakımından yılların ortalamasına göre önemli farklılık bulunmuş olup, en yüksek değer 13 nolu hattan (22.2 tane/ başak) elde edilmiştir. Azot dozlardaki artışa paralel olarak başaktaki tane sayısı artış göstermiş ve 8 kg N/da uygulamasından sonraki artışların etkisinin önemsiz olduğu tespit edilmiştir. 10-Başaktaki tane ağırlığı bakımından triticale hatları arasındaki fark önemli bulunmuş ve 13 nolu hatun en yüksek başaktaki tane ağırlığına sahip olduğu tespit edilmiştir (0.71 g/başak). Azot dozlarının artışıyla birlikte başaktaki tane ağırlıkları artarken, 8 kg N/da uygulamasından sonraki artışlar önemsiz olmuştur. 11- Yılların ortalamasına göre; triticale hatları arasında toplam verim bakımından fark bulunmamıştır. Artan gübre dozları ile toplam verimlerde de artışlar gözlenirken, 12 kg N/da uygulamasından sonraki artışların önemsiz olduğu belirlenmiştir. 12-Tane verimi bakımından farklı triticale hatları arasındaki fark istatistiki olarak önemsiz bulunmuştur. Gübre dozlarının artışıyla birlikte tane veriminin artış gösterdiği, ancak 8 kg N/da uygulamasından sonraki artışların önemsiz olduğu tespit edilmiştir. 13-Deneme faktörü olarak ele alınan triticale hatları ve farklı dozlardaki azotlu gübre uygulamalarının hasat indeksi üzerine etkisinin önemsiz olduğu bulunmuştur. 14-Triticale hatları arasında bin tane ağırlığı bakımından önemli farklılık bulunmuş ve en yüksek değer 7 nolu triticale hattından (29.0 g) elde edilmiştir. Farklı dozlardaki azotlu gübre uygulaması, bin tane ağırlığını arttırmış, ancak 4 kg N/da uygulamasından sonraki artışların etkisi önemsiz olmuştur. 15-Ham protein oram bakımından triticale hatları arasında istatistiki olarak farklılık görülmemiştir. Artan azot dozlarına paralel olarak ham protein oram artış göstermiş, ancak 4 kg N/da uygulamasından sonraki artışların önemsiz olduğu tespit edilmiştir.

m SUMMARY This study was undertaken to determine the effects of different nitrogen doses on yield and yield components in three triticale lines derived from İCARDA and CIMMYT. The field experiments were carried out at research plots of Field Crops Depertment Faculty of Agriculture, Yüzüncü Yıl University in 1995 and 1996. The experiments were set up as factorial in completely randomized design with three replications. Five different nitrogen doses, including a control, (0, 4, 8, 12 and 16 kg N/da) were used in the study. An analysis of variance were performed and then the data were evaluated by using Duncan' s Multiple Comparison test and regression analysis. The results average of the two years can be summarized as follows: 1- The difference among the three triticale lines was not significant in heading time. A positive effect of increasing nitrogen doses was observed, but the effect of additional nitrogen applications after 8 kg N/da was not significant. 2- Hedaing - maturity period was significantly differed with the three triticale lines. The line 7 and 13 produced the highest (45,5 days) and the lowest (44,2 days) heading maturity period, respectively, increasing nitrogen levels had no influence on heading - maturity period. 3- There was a significant difference among the three triticale lines in terms of maturity, the line 7 (106,6 days) and 13 (105,1 days) being the latest and the earliest, respectively. An increase in maturity with increasing nitrogen levels up to 12 kg N/da was observed. Howewer, 16 kg N/da application resulted in a decrease in maturity. 4- The number of plants per square meter was not affected by the three tiriticale lines. On the contrary, a significant increase with increasing nitrogen doses up to 12 kg N/da was found. 5- The number of spikes was not significantly differed with the three triticale lines. There was an increase in the number of spikes per square meter with increasing nitrogen levels up to 12 kg N/da, while a decrease was occoured at 16 kg N/da application. 6- Plant height was not significantly differed with the three triticale lines. Although increasing nitrogen doses resulted in a possitive effect, the effect was not significant after 4 kg N/da. 7- There was no significant difference among the three tiritcale lines in terms of spike length. The results indicated that nitrogen effect was possitive on spike length, but the effect of additional nitrogen applications after 8 kg N/da was not significant. 8- The number of spikelets per spike was not affected significantly by the three triticale lines. The results revealed a significant increase in the number of spikelet per spike with increasing nitrogen doses up to 8 kg N/da. 9- There was a significant difference among the three tiritcale lines in terms of the number of grains per spike, with the highest value (22,2 grains/spike) in line 13. An increase in the number of grains per Spike with increasing nitrogen doses was observed. Howewer, additional nitrogen applications after 8 kg N/da had no significant effect.IV 10- Grain weight per spike was significantly differed with the three triticale lines, line 13 being the highest (0.71 g/spike). increasing nitrogen doses up to 8 kg N/da resulted in a significant increase. 11- The difference among the three triticale lines in biomas production was not significant, increasing nitrogen applications yielded higher biomas production, but the effect of nitrogen after 12 kg N/da was non - sinificiant. 12- Grain yield was not affected sinificiantly by the three tiritcale lines. Although increasing nitrogen doses resulted in apossitive effect on grain yield, the effect was not significant after 8 kg N/da application. 13- Neither the three tiritcale lines nor increasing nitrogen doses had significant effect on harvest index. 14- Thousand grain weight was significantly differed with the three triticale lines, line 7 giving the highest value (29,0 g). There was a possitive nitrogen effect on thousand grain weight, but it was non - significant after 4 kg N/da application. 15- The difference among the three triticale lines in crude protein ratio was not significant. Increasing nitrogen applications produced higher crude protein ratio, but the differences among doses after 4 kg N/da were not significant.