Türkiye`de Ramazan ayının gıda tüketimine etkisi: Bingöl ili örneği

Abstract

Sosyolojik olarak dinî hayatın önemli bir unsuru olarak Ramazan, Müslümanlarüzerinde çok önemli izlenimler bırakmakta ve bireysel olarak gündelik hayatlarındanbaşlayarak mutfaklarında, ailelerinde, işyerlerindeki sosyal ilişkilerinde,ibadethanelerindeki dostluklarında ve Müslim-gayri Müslim komşularıyla olanilişkilerinde birçok etkileşimi de beraberinde getirmektedir (Gönger ve Polat, 2015).Dünyada milyonlarca Müslüman hicri Takvimin 9. ayı olan ramazan ayında dini birvecibeyi yerine getirmek üzere oruç tutmaktadır. Müslümanlar için ramazan ayı çokönemlidir. Ramazan ayında günde iki kez biri güneş doğmadan önce sahur vaktindediğeri ise güneşin batışından sonra iftar açılmaktadır. Ramazanda geleneksel olarakiftarda büyük bir öğün, sahurda ise daha hafif bir öğün yenilmektedir (Yaman veÖzgen. 2006; Yağmur ve Rakıcıoğlu, 1995).Hizmet işletmelerinin Ramazan ayında tüketicilere yönelik daha çok reklamvermesinin hizmet sektöründe yaşanan ekonomik canlılıktan kaynaklandığısöylenebilir. Çünkü Türkiye'de dini vecibelerin yoğun olarak yaşandığı RamazanAyı'nda insanlar sevdiklerini daha çok hatırlarlar. Bu anlamda reklamlarda temaolarak insanların yakınlarını aramaları gerektiği vurgulanmıştır. Ramazan ayıMüslümanlar tarafından sevap ayı olarak bilindiğinden dolayı bu ayda diğerzamanlara göre daha fazla hayır işler yapılmaktadır. Bu durum yardım kuruluşlarınınreklam vermesini sağlamıştır (Canpolat ve Özkısaç, 2016). Ramazan ayında özelliklegıda başta olmak üzere perakendeye yönelik bir çok sektörün satış ciroları ve reklammaliyetlerinin en yüksek seviyeye ulaştığı, hem de geleneksel kültür unsurlarınıntoplumca en yoğun yaşandığı zaman olarak ifade edilebilir. Dolayısıyla Ramazan ayıdini ve kültürel boyutları olan ve pek çok sektör için ekonomik canlılığı arttıran sonderece önemli bir zaman dilimi olarak düşünülmektedir (Korkmaz, 2008).Dolayısıyla Ramazan ayında gıda tüketimi, hem sahur ve iftarların açılması hemde konuk komşu ve güçsüzlerin doyurulması, iftar çadırlarının açılması, marketlerdegıda ürünlerinde Ramazan paketlerinin oluşturulması, TV'lerde Ramazana ayınaözgü yapılan gıda tüketim reklamları Ramazan ayında gıda tüketimini etkileyenfaktörler olarak ortaya konulabilir. Bu kapsamda bazı sosyal yardımlaşmavakıflarının ihtiyaç sahiplerine gıda paketleri dağıtması (Işık Erol, 2014) vb.nedenlerle hane halklarının gıda tüketim eğilimleri diğer aylara göre artış gösterdiği2söylenebilir. Mersin ilinde yapılan bir araştırmada, Ramazan ayında gıdaharcamasının yaklaşık yüzde 10 arttığı tespit edilmiştir. Buna göre, ortalama hanehalkı aylık gıda harcaması ramazan öncesinde 639 TL olarak hesaplanırken, yaklaşıkyüzde 10'luk bir artışla ramazan ayında 700 TL'ye ulaşmıştır. Hem oruçlu hemoruçlu olmayan hane halklarında ortalama aylık gıda harcamasında artış yaşanmıştır.Ancak artış oranı oruçlu olan hane halklarında daha yüksek olduğu belirlenmiştir(Aktaş ve Yılmaz, 2012). Dolayısıyla ramazan aylarında hanehalkları sofralarınıpaylaştıkları kişi sayısı arttıkça gıda tüketim harcamalarının da arttığı söylenebilir.TUİK tarafından 2002-2017 döneminde yapılan hane halkı tipine tüketimharcamaları çalışmasında hane halkı sayısı artıkça buna paralel olarak gıdaharcamalarının da arttığı ortaya konulmuştur. Buna göre, 2002 yılında tek çocukluailelerde toplam tüketim harcamaları içinde gıda harcamalarının payı %22,7 iken, buoran üç çocuklu hane halkında %30,3'e yükseldiği hesaplanmıştır. 2017 yılında isetek çocuklu bir hanehalkının gıda harcaması %17,2 iken bu oran üç çocuklu hanehalkında 22,4 olarak gerçekleşmiştir. Hanehalkları yaptıkları gıda tüketimharcamalarının %95,2sini parasal olarak yaptıkları halde, geri kalan %4,8'ni isekendi üretimlerinden tüketim yoluyla ve ayni olarak karşıladıkları belirlenmiştir(TUİK, 2017).TRB1 Bölgesi (Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli)'inde ise 2003 yılında toplamtüketim harcamaları içinde gıda harcamalarının payı %30,3 iken bu oran 2015-2017döneminde azalarak %23,3 olarak gerçekleşmiştir (TUİK, 2019).Bu çalışmanın amacı Kuranı Kerimin indirildiği ve yardımlaşmanın artığı, fakirve fukaraya eskiye göre daha fazla el uzatıldığı Ramazan Aylarında oruç tutanMüslümanlar iftarlarda zengin bir sofra hazırlama geleneğine sahiptirler. Dolayısıylasosyal yardımlaşma, misafir ağırlama, iftar çadırları vb. Ramazan ayıetkinliklerinden dolayı Ramazan ayı öncesine göre gıda tüketiminin etkilenipetkilenmediği konusu araştırmak ve istatistiki analizlerle bunu ortaya koymaktır.Ayrıca bu konuda ve kapsamda yazılmış ilk eser olması nedeniyle de bilimsel birboşluğu doldurduğu söylenebilir.

The aim of this study is to investigate whether food consumption is affected byRamadan activities and to reveal this by statistical analysis. In addition, it can be said thatit fills a scientific gap due to the fact that it is a principle work written on this subject andwithin this scope. This study was conducted face to face with consumers by using datacollection method in the urban area of Bingöl province. In this context, 385 questionnaireswere conducted. The distribution of the surveys to the neighborhoods has taken into accountthe shares of the neighborhoods in the total population. In the analysis of the data, one ofthe multivariate statistical analysis techniques, Cluster, factor analysis was used. Inaddition, the double logarithmic pattern, an econometric model, was used to determinewhether food consumption increased during Ramadan.In the cluster analysis conducted within the scope of the research, consumers weredivided into two groups. Consumers in the first group were defined as `Food ConsumptionAffected Due to Ramadan Month,, while consumers in the second group were grouped as`Food Consumption Less Affected from Ramadan Month `. Accordingly, when foodconsumption expenditures of households before and after Ramadan are taken intoconsideration, the effect of Ramadan month on food consumption is 43.2% in the first groupand 38.2% in the second group. It can be said that revealing the factors affecting foodconsumption will clarify the issue more. Accordingly, 15 variables identified in the studywere reduced to three factors by factor analysis and identified. The first factor was definedas consumption culture during Ramadan, the second factor was Ramadan activities and thelast factor was defined as sharing and solidarity. Therefore, it can be said that the abovementioned food consumption increases should be handled within the framework of thesethree factors. The sum of these three factors explained 67,08% of the total variance, and itwas found that the KMO test value with a high value of 0,896 was suitable for factoranalysis. According to the regression analysis, the flexibility value of 0.552 before Ramadanhas decreased to 0.538 during Ramadan, which indicates that there is a solidification in thedemands of all consumers in general, ie the month of Ramadan increases food consumptionand is effective in this sense.