Geçitli (Hakkari) ve çevresinin etnobotanik özellikleri

Abstract

Bu çalışmada; Geçitli (Hakkari) ve çevresindeki köylerde halkın değişik amaçlarla (gıda, ilaç, yem, yakacak, boyar madde, el sanatları ve ekonomik değeri olduğundan toplanıp faydalanılan) yararlandıkları bitkilere ait bilgiler ortaya konmuştur. Ayrıca bitkilerin kullanım amaçları, kullanılan kısımları, kullanım şekilleri ve yöresel adları verilmiştir.Çalışma; 2008-2010 yılları arasında Geçitli ve çevresindeki Üzümcü, Olgunlar, Kaval, Elmacık, Cevizdibi, Kamışlı ve Işık köylerinde 51 kullanıcı ile yüz yüze yapılan görüşmeler ve anket çalışmaları şeklinde yürütülmüştür. Bilgi veren kullanıcıların 15 (% 29.41)'i bayan, 36 (% 70.58)'sı ise erkektir. Bayan kullanıcıların 1'i ilkokul mezunu, 14'u ise okuryazar değildir. Erkeklerin ise 6'sı ortaokul, 9'u ilkokul mezunu iken 21'i okur-yazar değildir. Bayan kullanıcıların hepsi ev hanımı, erkek kullanıcıların ise 21 (% 41.17)'i çiftçi, 9 (% 17.64)'u işsiz, 2 (% 3.9)'si bakkal ve 2 (% 3.9)'si şofördür. Kullanıcılardan 21'i 31-49 arasında değişen yaşlarda; 30'u ise 50 yaş üstünde olup, yaş ortalaması 52'dir.Araştırma sonucunda değişik amaçlarla kullanılan 46 familyaya (bir mantar familyası) ait toplam 157 bitki taksonu ve bunlara ait yerel bilgiler belirlenmiştir. Toplanan bitkilerin 84'ü gıda, 71'i tedavi, 13'u yem, 11'i yakacak, 10'u el sanatları, 10'u ekonomik ve 6'sının boyar madde olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra 10 bitkinin de farklı alanlarda (süs, yapıştırıcı, sakız vb.) yararlı oldukları belirlenmiştir.Taranan literatürler de 47 taksonun faydalı kullanımı ile ilgili herhangi bir kullanıma rastlanmadı. 40 taksonun da bugüne kadar bilinen kullanımlarından tamamen veya kısmen farklı amaç veya şekilde araştırma bölgemizde kullanıldıkları belirlenmiştir. Bunun yanında bazen aynı amaç için birden çok farklı takson da kullanılmaktadır. Araştırma alanında kullanımı belirlenen bitkilerden en fazla takson içeren ilk 5 familya sırasıyla; Asteraceae 29 (% 18.1), Apiaceae 22 (% 14.2), Rosaceae 12 (% 7.7), Lamiaceae 11 (% 7.1) ve Liliaceae 9 (% 5.8) olarak belirlenmiştir.Anahtar kelimeler: Etnobotanik, Geçitli, Hakkari, Türkiye.

In the present study, the information on the plants used by local people for different purpose (food, drug, fodder, fuel, coloring agent, crafts and economic purpose) in Geçitli (Hakkari) and surrounding villages were investigated. The purpose of using, the parts used, the way of use and the local names of the plants were also given.The study was carried out between 2008 and 2010 in Geçitli town and Üzümcü, Olgunlar, Kaval, Elmacık, Cevizdibi, Kamışlı and Işık villages. Survey, questionnaire and conversation with 51 plant user were done. 15 (29.41%) of users are female and 36 (70.58%) are male. One of the females graduated from primary school and 14 are illiterate. 6 of the males graduated from secondary school, 9 graduated from primary school and 21 are illiterate. All of the female plant users are housewife. 21 male plant users are farmer, 9 are unemployed, 2 are grocer, 2 are driver. 21 of the users are between the ages of 31 and 49, 30 are over the age of 50. The mean age of the users is 52.At the end of the investigations, 157 plant taxa belonging to 46 plant families (one family is fungus) and local informations on taxa were determined. 84 of collected plants were determined to be used for food, 71 for cure, 13 for fodder, 11 for fuel, 10 for handcrafts, 6 for coloring agent and 10 for economical purpose. In addition 10 plant taxa are used for different fields (for example; ornament, adhesive, gum etc.).According to the literature survey, up to date information for useful purpose on the 47 taxa were not found. 40 taxa were determined to be used for different purpose from reported informations. İn addition, more than one taxa were determined to be used for one purpose. The 5 families containing the most plant taxa were determined as; Asteraceae 29 (18.1 %), Apiaceae 22 (14.2 %), Rosaceae 12 (7.7 %), Lamiaceae 11 (7.1 %), Liliaceae 9 (5.8 %).Key Words: Ethnobotany, Geçitli, Hakkari, Turkey.