Mirza Muhammed Haydar`ın Cihan-name`si: Metin - inceleme - sözlük

Abstract

Tarihçi, şair ve devlet adamı Muhammed Mirza Haydar (1499-1551) Orta Asya kültüründe ve tarihinde önemli bir yere sahiptir. Mirza Haydar, Farsça kaleme aldığı `Tarih-i Reşidî` adlı tarihî eseriyle bilinmektedir. Bunun dışında bugüne kadar pek bilinmeyen ve Çağatayca yazdığı Cihan-name (1529-1533) adlı manzum eseri de bulunmaktadır. Yüksek Lisans tezi olarak hazırlanan bu çalışmada, `Cihan-name` mesnevisi konu edilmiştir. Klasik Çağatay Döneminde yazılan eser saha uzmanları ve Türk dili araştırmacıları için büyük bir öneme sahiptir. Çalışma, Arap harfleriyle yazılmış olan metnin Latin harflerine transkiripsiyonunu, eserin dili ve yazım özelliklerini ve metinde geçen sözcüklerin alfabetik esaslı metne dayalı anlamlandırılmış söz varlığını ortaya koymayı amaçlamış, bu doğrultuda hazırlanmıştır. Klasik Çağatay Türkçesi dil özelliklerini taşıyan bu eser alana kazandırılmış ve Türkoloji araştırmalarının gelişimine katkı sağlamıştır. Anahtar kelimeler: Mirza Haydar, Cihan-name, Çağatay.

A historian, a poet, a statesmen- Mohammed Mirza Haidar (1499-1551) holds an important place in the history, literature and cultures of people of the Central Asia. Mirza Haidar is author of the classical historical composition `Tarih-i Rashidi`, written in the Persian language. However until now another work `Zhihan name`, written by Mirza Haidar in 1529-1533 in Chagatay language, has remained insufficiently known. This text which written in Classical Chagatai Period is most important for studies on the Turkish language. İn the work, the text written in Arabic letters was deciphred into Latin letters via transcription method. By means of the philological data gained from the deciphred text, the language of manuscript is studied; its orthographical, phonological and morphological structure is eluciated; and the vocabulary of the text is provided in alphabetical order. As a result of the research, this work which features Classical Chagatai Language, has provided a contribution to the development of Turcology studies.Key words: Mirza Haidar, Zhihan name, Chagatai.