Eski Türk edebiyatında Mensur Yûsuf u Züleyhâ hikâyeleri ve Muhammed B. İbrahim`in Yûsuf u Züleyhâ`sı

Abstract

Konusunu kutsal kitaplardan alan Yûsuf u Züleyhâ hikâyesi Klasik Türk Edebiyatı, Modern Türk Edebiyatı ve Türk Halk Edebiyatında sıkça ele alınmış bir konudur. Arap, Fars ve Türk edebiyatında çoğunluğu manzum olarak kaleme alınmış pek çok örneği vardır. Manzum örneklerinin yanında gerek müstakil gerekse tefsir ve Kısas-ı Enbiyalar içerisinde olmak üzere çok kıymetli mensur örnekleri de vardır. Yûsuf u Züleyhâ hikâyesi, İran ve Arap Edebiyatlarıyla, Batı edebiyatında da büyük rağbet görmüştür. Renan'ın bu hikâye için söylediği, `Değil sadece en eski, belki bu ana kadar hiç eskimemiş roman` sözleri, konunun Batı edebiyatındaki yerini göstermesi bakımından önem taşır.Eski Türk Edebiyatı'nda çoğunlukla manzum eserler ön planda olduğundan manzum Yûsuf u Züleyhâ'lar daha çok tanınmış ve yayılmıştır. Haliyle yapılan ilmî çalışmalar da bu yönde olmuştur. Bugüne kadar 50 adet manzum örneği tespit edilmiştir. Halbuki Eski Türk Edebiyatı'nda yazılmış mensur Yûsuf u Züleyhâ hikayeleri de bulunmaktadır. Bu eserler, bazıları üzerinde münferit ilmî çalışmalar olsa da, toplu bir şekilde değerlendirilmemiştir.İşte bu düşünceyle başladığımız çalışmamız, Eski Türk Edebiyatı'nda mensur Yûsuf u Züleyhâ'lar ve Muhammed b. İbrahim'in Yûsuf u Züleyhâ'sı olmak üzere iki temel bölümden oluşmuştur. İlk önce Mensur Yûsuf u Züleyhâ Hikâyeleri ile ilgili kaynak taraması ve bu kaynaklarda yer alan bilgiler bilgisayarda fişleme metodu ile bir araya getirilmiştir. Yazarlar ve eserleri hakkında bilgi aktaran ana kaynaklar olan tezkirelere, edebiyat ve tarih kaynaklarına başvurulmuştur. Sonraki aşama olarak ise bu konuya değinen bütün yayınlar gözden geçirilmiştir. Bütün bu veriler ışığında Yûsuf u Züleyhâ çalışmaları hakkında doğru ve güvenilir bilgiler elde edilmeye çalışılmıştır.İkinci aşamada ise Muhammed bin İbrahim'in eserinin nüsha tavsifleri yapılmıştır. Tespit edilen nüshalardan hareketle esas metnin temeli oluşturulmuştur. Nüshalar metin karşılaştırma yöntemi ile incelenip, nüsha farklılıkları ortaya konulmuştur. Eksik, yanlış veya anlaşılmaz yerleri ise metin tamiri yöntemleri ile düzelterek gerekli yerleri izah edilmiştir. Böylece tenkitli bir metin ve günümüz harflerine aktarılan sağlam bir nüsha elde edilmiştir.Çalışmamızın sonunda Muhammed b. İbrahim'in Yûsuf u Züleyhâ'sının nüshaları tespit edilmiştir. Bunlar Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi 4178 ve 074 numaralarda, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Kütüphanesi 424 ve 593 numaralarda, İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi 2149 ve 2316 numaralarda, Milli Kütüphane 2908 numarada ve Manisa İl Halk Kütüphanesi 1400 numarada kayıtlıdır. Tarafımızdan yapılan değerlendirmede YB, MO, İS ve İÜ nüshalarının istinsah tarihlerinin eskiliği, metnin sağlamlığı ve hacim itibariyle diğerlerinden daha ön planda olduğu görülmüştür. Bu nedenle eserin tenkitli metni kurulurken bu dört nüsha esas alınmıştır.Eserin başında Allah'ın büyüklük ve kudretinin övüldüğü giriş, medh-i Resûl, medh-i padişâh ve sebeb-i telif kısımları yer almaktadır. Eserde 51 adet konu başlığı bulunmaktadır. Yûsuf u Züleyhâ'da 197 adet manzûme kullanılmıştır. Bu manzûmeler genelde hikâyenin bölümlerini ayıran başlıklardan sonra, başlıklardan önce ve bölüm sonlarında ayetlerden hemen önce yer almıştır. Manzûmelerin 56'sı Kemalpaşa-zâde'ye, 49'u Yahyâ Bey'e, 14'ü Hamdî'ye, 3'ü Fuzûlî'ye, 3'ü Lâmiî'ye aittir. Geriye kalan 72 manzûmeden kesin olarak tespit edilebilen ikisi Muhammed b. İbrahim'e aittir. Ancak diğer 70 manzûmenin hangi şaire ait olduğu tespit edilememiştir.Muhammed b. İbrahim, Mehmed b. Pûlâd, Muhammed b. Altıparmak, Celâl-zâde Koca Nişancı Mustafa Çelebi, Bilal Efendi, Seyyid Hüseyin Arif, Şem'î, Hacı Sâlih-zâde Halil Hâcibî, Giritli Sırrı Paşa, Süleyman Tevfik Özzorluoğlu, Re'fet Efendi, Nurmuhammed Andalıp. Bunların dışında müellifi tespit edilemeyen Yûsuf u Züleyhâ'lar da bulunmaktadır. Tezimizde, bütün bu mensur Yûsuf u Züleyhâ'lara ait toplam 48 adet el yazması Yûsuf u Züleyhâ nüshası tarafımızca tespit ve tavsif edilmiştir. Bu eserlerden bazıları üzerinde ilmî ve akademik çalışma yapılmışken, bazıları ilk defa tarafımızca tespit edilmiştir.Muhammed b. İbrahim eserini yazarken, Hamdî ve Kemalpaşa-zâde'nin yöntemini kullanmakla beraber tamamen ona bağlı kalmamıştır. Eserini kaleme alırken manzum hikâyelerdeki rivayetleri esas almış, ancak nesrin verdiği ifade rahatlığı ile hikâyesini daha geniş bir şekilde kelimelere dökmüştür. Bazı durumlarda Hamdî'nin şiirde kullandığı kelimeleri bire bir alarak cümleleştirmiştir. Metin içerisinde deyim, atasözü ve darb-ı meselleri çok yerinde kullanarak anlatımı zenginleştirmiştir.Yûsuf u Züleyhâ Arapça, Farsça ve Türkçe cümlelerle örülü ve şiirsellikle dolu bir eserdir. Muhammed b. İbrahim âhengi, akıcılığı ve hareketi sağlamak amacıyla seci'lerden faydalanmakla yetinmemiş, edebî sanatların birçoğunu kullanarak özgün bir üslûp oluşturmuştur. Türkçeyi yermesine rağmen eserinde Türkçe, Arapça ve Farsça dillerinin imkanlarını kullanmaktan geri durmamıştır. Arapça ve Farsça sözcükleri kullanmada gösterdiği mahareti Türkçede de göstermiştir. Eserde seciler ve simetrik cümleler çoğunluktadır. Cümleler anlaşılır, üslubu akıcı ve coşkundur.Bu çalışmamızda, Muhammed b. İbrahim ve eseri hakkında ilk defa bu kadar geniş ve ayrıntılı bir inceleme yapılmıştır. Ayrıca mensur Yûsuf u Züleyhâ'nın tam metni bilim dünyasının istifadesine sunulmuş olmaktadır.Anahtar Kelimeler: Yûsuf u Zuleyha, Mensur, Muhammed b. İbrahim, Klasik Türk Edebiyatı.

The story of Yusuf and Zuleyha whose subject area is from the holy boks is an issue often discussed in Classical Turkish Literature, Modern Turkish Literature and Turkish Folk Literature. There are many examples, the majority of which were written verse in Arabic, Persian and Turkish Literature. Besides the example in verse there are precious examples of prose in both seperate and exegesis and Measure-Anbiya.The story of Yusuf and Zuleyha has always been in demand in Persian and Arabic Literature. What Renan Mentioned about this story is: `Not only the oldest, perhaps so far never aged novel. This words are important in terms of showing the location of the subject in Western Literature.Since Works in verse are forefront in old Turkish Literature the stories of Yusuf and Zuleyha are more prominent and widespread. So far 50 samples of verse were determined. However, there are also prose written in Old Turkish Literature Yusuf u Züleyha stories. It works, though some on individual scientific studies have not been evaluated in a collective manner.That's when we started to work with this in mind, prose in Old Turkish Literature and Muhammad ibn Yusuf u Züleyha. Ibrahim Yusuf consisted of two main parts, namely the Zuleyhâ's. Yusuf u Züleyha first prose stories and literature about the method was combined with the information from these sources to plug in the computer. Authors and works that are the main source of biographical information on the transfer is referenced to the source literature and history. Next stage as if all were revised publications addressing this issue. Accurate and reliable information on all this data in the light of Yusuf u Zuleyha studies have attempted to obtain. In the second stage of the Mohammed bin Ibrahim ihas been made copies work defining moment. Copies of the motion detected the fundamentals of the text was created. Copies examined by text comparison method are disclosed copies differences. Missing, incorrect or incomprehensible if the place were explained wherever necessary, correcting the text repair methods. Thus, a robust copy transferred to a text and present criticizing the letters were obtained.At the end of our study, Muhammad b. Ibrahim Yusuf u Zuleyha 's copies have been identified. These are registered at Suleymaniye Manuscript Library in 4178 and 074 numbers, Ankara University in Language, History and Geography Faculty Library, 424 and 593 numbers, Istanbul University Rare Books Library in 2149 and 2316 numbers, the National Library in 2908 number and Manisa Public Library in 1400 numbers. The assessment made by us in VB, MO, antiquity of Business and the copy of the copied date, the text of the strength and volume as the others were found to be more prominent. Therefore, these four copies is based on the work of establishing a Criticizing text. He praised the work of the early entry of God's greatness and power, His Messenger-i praises, praises and cause-i-i sultan copyright section is located. There are 51 topics in the work. in Yusuf u Züleyha it is used 197 Manzûme. After these studies usually separates the parts of the story in verse title, it took place just before the end of the chapter and verse before the title. Gulab-zade of malaria in verse 56, 49 Yahya Bey, 14 Hamdî'y, 3 with Fuzûlî'y to belong to 3 Lâmiî'y. The remaining 72 verse can be determined with certainty until both Muhammad b. Abraham All rights reserved. However, in verse 70 other mania which has not been identified as belonging to the poet.Muhammad b. Ibrahim Ahmad b. Pûlâd, Muhammad b. Altiparmak, Big Sniper Celal-zade Mustafa Çelebi, Bilal Lord, Sayyid Hussein Arif, Şem'î Hacı Salih Khalil-zade Hâcib, Cretan Sirri Pasha Suleman Taufiq Özzorluoğlu of Re'fet Lord, Nurmuhammed Andalip.In addition undetectable author Yusuf u Zuleyha are also available. Our contention is that all this prose Yusuf u total of 48 manuscripts belonging to Züleyha Yusuf u Züleyha copy has been characterized and identified by us. This work was done on some of the scientific and academic studies, while others have been identified by us for the first time.While Muhammad b. İbrahim writing the book, along with use of praise and gulab-Zade is completely out of the way bound by it. Narrated in mind while writing the story was based on work in verse, but has put the story with the convenience of a wider statement given to the words of prose. In some cases, use words that Hamdî'n poetry is taking. Statement in the text, proverbs and parables then blow-enriched expression using appropriate.Yusuf u Züleyha Arabic, Persian and Turkish sentence is a work filled with a braid and poetry. Muhammad b. Ibrahim harmony, fluency and selection to ensure that the movement has not only benefited from has created a unique style using many of the literary arts. Although Turkish, Turkish vilification of work, has not refrained from using the possibility of Arabic and Persian languages. Skill demonstrated by the use of words in Turkish, Arabic and Persian, also showed. In this work, selection and symmetrical sentences are common. Sentences clear, fluent style and enthusiasm.In this study, Muhammad b. Ibrahim and his work for the first time on such broad and thorough investigation was carried out. In addition, the full text of the Züleyhâ'n science prose Yusuf is presented to the benefit of the world.Keywords: Yusuf and Zuleyha, Prose, Muhammed b. Ibrahim, Classical Turkish Literature.