Bir Memlüklü Aydın, bürokrat ve tarihçi İbn Kesîr (701-774/1301-1373)

Abstract

Bu çalışmada, Dımaşk'ta yaşamış ve merkezî yönetimle de teması olduğu anlaşılan bir Memlüklü aydın, bürokrat ve tarihçi İbn Kesîr'in biyografisi üzerinden dönemin değerlendirilmesi yapıldı. Kısmen onun tarihçiliğinin de değerlendirildiği bu araştırmada, Memlük tarihyazımı ile İbn Kesîr'in tarih alanındaki telifatının tarihyazımı açısından temel karakteristiği ele alındı.İbn Kesîr'in yaşamı öncesi İslâm dünyasının genel ahvali ile müellifin zihin dünyasında etkili olduğu varsayılan bölgede cereyan eden önemli gelişmeler ve bu gelişmelere doğrudan veya dolaylı olarak müdahil olan bazı devletler hakkında analizler yapıldı. Bu bağlamda Memlükler ve Memlükler'le irtibatı bulunan devletlerin siyasî ve askerî faaliyetleri ile ekonomik ve diplomatik münasebetleri, sosyo-kültürel ve dinî inanç yapılarına da değinmek suretiyle ele alındı.İbn Kesîr'in doğduğu yer, soyu ve ailesi, çocukluğu, ilk öğrenim yılları, daha sonraki aldığı eğitimleri, görevleri, yolculukları, diğer çalışmaları ve son yılları incelendi. İbn Kesîr'in biyografisi, çok yönlü kişiliği, bir bürokrat ve ilim adamı olarak duruşu ve aynı zamanda tarihçi olarak zihniyet dünyası değerlendirilerek onun biyografisi üzerinden dönemin tahlili yapıldı.Bahrî Memlükler döneminin yönetim yapısı, eğitim-bürokrasi ilişkisi ve bürokrasinin işleyişi hakkında tespit ve değerlendirmeler yapıldı. İbn Kesîr'in aydın kimliği, aydın-bürokrat ilişkisi ve dönemin eğitim-öğretim durumu değerlendirildi. Ayrıca siyasî, sosyal, kültürel, fikrî ve mezhebî tartışmaların zemininin tespiti bakımından analizlere yer verildi.İbn Kesîr'in, yeni bir tarih eseri yazma amacı ve el-Bidâye'deki yöntemi irdelenerek Memlük tarihinin oluşum sürecinde ve Memlük saltanatının meşruiyet zemini bağlamında tarihçilik ve tarihyazımına verdiği katkı değerlendirildi. Tarihyazımı, Memlük tarihyazımı ve Sultân en-Nâsır Muhammed dönemi ile sonrasında gelişen olaylar, el-Bidâye merkezli değerlendirilerek çalışma tamamlandı.

In this study, the period was assessed through the biography of Ibn Katheir, a Mamluk intellectual, bureaucrat and historian, who lived in Damascus, and seemed to be affiliated to the central government. In this research, which partly covered also Ibn Katheir's historiography, the characterization of his life in the field of history is addressed by the main characteristics of history with the Mamluk historiography.Analyses were made on significant developments, which were effective in the general circumstances of the Islamic world before Ibn Katheir and in the author's mind of world, taking place in the region and some states directly or indirectly involved in these developments. In this context, the political and military activities of the states with contact with the Mamluks and their economic and diplomatic relations were also addressed by referring to socio-cultural and religious beliefs.Moreover, the place where Ibn Katheir was born, his family and siblings, his childhood, first years of his education, his later education, his duties, his journeys, his other works and his last years were examined. The biography of Ibn Katheir, his versatile personality, his position as a bureaucrat and scholar, and at the same time the world of his mentality as a historian were evaluated and his biography was analysed.The administrative structure of the `Bahrî` (Naval) Mamluks era, education-bureaucracy relation and bureaucracy were found and evaluated. Ibn Katheir's intellectual identity, intellectual-bureaucratic relation, the period of education and training was assessed. In addition, analyses were included in determining the grounds for political, social, cultural, intellectual and sectarian/denominational debates.Ibn Katheir's contribution to historiography and historiography in the context of the formation of the Mamluk history and in the context of the legitimacy of the Mamluk reign was examined by examining the aim of writing a new historical work and the method in al-Bidâya. Historiography, Mamluk historiography, and events following the Sultan en-Nâsır Muhammad period were evaluated by al-Bidâya oriented study.