İslam çalışma ahlakı ve iktisadına din sosyolojik bir bakış

Abstract

XIX. yy'da Avrupa toplumlarında sanayileşmenin ve modernleşmenin etkisiyle kapitalistleşme sürecinin başladığı öne sürülmektedir. Günümüz dünyasında ise kapitalizm hemen hemen bütün toplumlara sirayet etmektedir. İslam öğretileri kapitalist bir düzene izin vermediği iddiaları karşısında dini hassasiyeti yüksek işadamlarının seküler tutuma dönük eğilimleri dikkat çekmektedir. Bu minvalde çalışmamıza, Marx ve Weber'in kapitalizm ve din hakkında ortaya atmış olduğu teorilerle yön verilmekte ve İslam çalışma ahlakı referans kaynaklarını oluşturan yaklaşım, uygulama ve tarihsel tecrübelerden istifade ederek günümüz modern toplumunda, geçmişten günümüze çalışma ahlakının tasviri yapılmaktadır. Çalışmamızda nitel analiz tekniği olan, tarihsel dokümantasyonlar ve belgeler veri olarak kullanılmaktadır. Çalışmanın nihayetinde ise, Osmanlı toplumunun kuruluş ve gelişme dönemlerinde Tımar sistemi, ahilik, lonca kurumu ve uygulanan iktisadi politikaların kapitalist sisteme kapı aralamadığı ancak Avrupa'da yaşanan endüstriyel devrimin etkisiyle kapitalizmin bu toplumda gelişme sergilemeye başladığı görülmektedir. Türkiye nezdinde ise, siyasi partilerin farklı çalışma ahlakı ve iktisadı benimsemiş olduğu, bunun da siyaset alanında etkilerinin görüldüğü ve çoğunlukla bu ahlak ve iktisat zihniyeti belirlenirken dinden bağımsız hareket edildiği anlaşılmaktadır. Bu siyasal söylemlerde, zaman zaman İslam'ın siyasal söylemi ile İslam dinine ait olan uygulamalara ekonomi ve iktisatta yer verilmeye çalışılsa da, bu uygulamalara askerî ve sivil bürokrasi müdahalelerinin kendi şartları içerisinde, böyle bir zeminin oluşmasına engel olduğu Türkiye pratiğinde görülmektedir. Buna karşın son dönem AK Parti iktidarlığında, dini hassasiyeti yüksek olduğu düşünülen işadamları sayısının ve kamusal görünürlüğünün artış gösterdiği ve bu iş adamlarının gündelik yaşamlarında İslam çalışma ahlakı ve kapitalist çalışma ahlakı arasında bir ikilem yaşadıkları ve çoğunlukla seküler davranarak, kapitalistleşme eğiliminde oldukları yapılan alan çalışmalarından ve bizim çalışmamızdan çıkarılabilmektedir.Anahtar Kelimeler: Kapitalizm, İslam çalışma ahlakı ve iktisadı, Türkiye'de çalışma ahlakı

It is suggested that in XIX. century, the period of capitalization began in European countries with the influence of industrialization and modernization. And in today's world, capitalism is present in nearly all societies. Against the claims that Islam does not give permission to a capitalistic order, the secularistic behavior of devout businessmen attracts attention. In this way, our research, is guided by the theories of Marx and Weber about capitalism and religion, and portrays the work ethic from past to present, utilizing the Islamic work ethic reference sources. In our research, historical documentations and records are used as data which is the qualitative analysis technique. And as a result of this research, it is seen that fief system, ahi order, guilds and the economic policies applied in the establishment and the development periods did not give way to capitalism in Ottoman society but, with the influence of industrial revolution in Europe, capitalism started to flourish. But in Turkey it is clear that the political parties adopted different work ethics and economic policies, and the effects of this is seen in the political side and most of the time these policies are designated, the decision was independent from religion. In this political environment, Islam's political discourse and Islamic applications were tried to be implemented. But military coups did not favor these discourses. However, in the justice and development party government, the number and visibility of businessmen who is thought to be religious is increasing. It is observed that in daily life, businessmen are in a dilemma between Islamic and capitalistic work ethic.Key words: Capitalism, Islamic work ethic and economy, Work ethic in Turkey