II. Abdülhamid`in İttihad-ı İslam siyasetinde tarikatların rolü: Senusî tarikatı örneği

Abstract

ÖZET II. Abdülhamid'in İttihad-ı İslam Siyasetinde Tarikatların Rolü: Senusî Tarikatı ÖrneğiXIX. yüzyılda Avrupa, kendi tarihsel dönüşümü içerisinde büyük değişimler geçirmek suretiyle dünyanın geri kalanına karşı orantısız bir şekilde güçlenmiştir. Bu dönemde Avrupa'da meydana gelen Fransız İhtilali ve Sanayi devrimi, bölgede iki kavramın ortaya çıkmasına sebep olmuştur: Milliyetçilik ve Sömürgecilik. Başlangıçta seyir anlamında birbirinden farklı şekilde gelişen bu iki kavram, devletlerin modernleşmesi ve millet kavramının ortaya çıkmasıyla birbirlerini kuvvetlendirmiştir. Bu dönemde ham madde ihtiyacını karşılamak üzere yeni coğrafyaları keşfetmek isteIyen Avrupalılar, kendi aralarındaki rekabeti ve güç dengesini yeni coğrafyalara taşımışlardır.Batının iç dinamiklerinden doğan bu anlayış, zaman içerisinde işgal edilen bölgelerde tepkiye neden olmuştur. Bu anlamda, Avrupalı ülkelere karşı bir cephe oluşmuş; bu bölgelerdeki yerel halk, örgütlenme ihtiyacı duymuştur. Bu dönemde İslam beldelerine yapılan saldırı İslam kimliğini ön plana çıkarmıştır. Bu anlamda dönemin en güçlü İslam Devleti olan Osmanlı, dönem şartlarının gereği olarak bir üst otorite olarak görülmüştür. Osmanlı bir yandan kendi bünyesinde yenilik yapmak suretiyle çağı yakalamak isterken, bir yandan da taşrasında meydana gelen işgallere karşı koymakla meşgul olmuştur. Bu dönemde, Osmanlı taşrasında meydana gelen Batı işgalleri ve başıbozukluklar, Osmanlı'yı merkezileşmeye götürmüştür. Devlette merkezileşmeyi amaçlayan Osmanlı, taşrasındaki yerel halk ile irtibatı İslamiyet üzerinden kurmaya çalışmıştır. Bu dönemde devletin bu amacındaki en büyük yardımcılarından birisi tarikatlar olmuştur. Nitekim devletin resmî organları dışında halk üzerinde en etkili yapı tarikatlar olmuştur. Dönem itibariyle eskiye göre iletişimin ve ulaşımın ilerlemesi, sınırlar ötesi faaliyet gösterebilme kabiliyeti olan tarikatların önemini daha da arttırmıştır. Bu özellikte olan tarikatlar zaman içerisinde Osmanlı tarafından İttihad-ı İslam siyasetinde etkin bir şekilde kullanılmıştır. Bunlardan birisi de II. Abdülhamid Dönemi Kuzey Afrikasında önemli bir yere sahip olan Senusîlik hareketidir.Anahtar Kelimeler: Milliyetçilik, Osmanlı Devleti, Sömürgecilik, Tarikat, Taşra.

ABSTRACTThe Role of Cults in the Abdülhamid's Panislamist Policy: Case of Senusi CultIn the XIX. century Europe was disproportionately strengthened against the rest of the world by undergoing major changes in its historical transformation. The French Revolution and the Industrial Revolution, which took place in Europe during this period, led to the emergence of two concepts in the region: Nationalism and Colonialism. Initially, these two concepts developed differently in terms of navigation, strengthened each other by the modernization of states and the emergence of the concept of nation. In this period, the Europeans who wanted to discover new geographies to meet the need for raw materials, have moved their competition and power balance to new geography.This understanding arising from the internal dynamics of the West has caused reaction in the occupied territories over time. In this sense, there was a front against the European countries; the local people in these regions needed to organize. The attack on the Islamic lands in this period brought the identity of Islam to the forefront. In this sense, the Ottoman Empire, which is the strongest Islamic State of the period, was regarded as an upper authority as a requirement of the period conditions. The Ottomans, on the one hand, wanted to catch up with their own by making innovations in their own fields, while on the other hand they were busy with countering the invasions that took place in the countryside. In this period, the Western occupations and troubles that took place in the Ottoman provinces led the Ottomans to centralize. The Ottoman who aimed to centralize in the state tried to establish contact with the local people in the region through Islam. In this period, the state became the greatest supporter for this purpose. As a matter of fact, apart from the official organs of the state, the most effective building traditions have been on the people. As of the time, the progress of communication and transportation compared to the old increased the importance of sects with the ability to operate above the border. The sects in this characteristic have been used effectively by the Ottomans in the Union of Islamic politics over time.Key Words: Colonialism, Nationalism, Ottoman Empire, Periphery, Sect.