Osmanlılarda devlet – dini gruplar ilişkisinde bir model olarak Meclis-i Meşayih

Abstract

Osmanlı Devleti, kuruluş dönemlerinden itibaren başlamak üzere 19. yüzyıla kadar belirli bir özgürlük anlayışı çerçevesinde, tarikatların gelişme ve büyümesine, sahip oldukları fonksiyonları dolayısıyla, müsaade etmiştir. Hatta bu yönüyle tekkelerin devletin kurucu unsurları arasında yer aldığı söylenebilir. Bununla birlikte devlet; merkezileşmesinin hız kazandığı ve Şii Safevi tehdidinin arttığı dönemlerde tarikatlar üzerindeki denetimini de artırmıştır.Nitekim 19. yüzyılla beraber dönemin getirmiş olduğu yeni şartlar ve Osmanlı Devleti'nin bu şartlara uyum sağlamak için yürüttüğü politikalar; tarikat ve tekkelerin devlet tarafından sağlanan otonom durumdaki statülerini kaybetmelerine sebep olmuştur. Tedrici bir şekilde başlayan tekkeleri denetleme süreci, bir kurumsal yapının açılmasını zorunlu kılmış ve sonuç itibariyle Meclis-i Meşayih faaliyete geçmiştir. Tekke ve zaviyelere ait tüm işler ve özellikle şeyh atamalarından sorumlu olan Meclis-i Meşayih, tekkelerin denetlenmesi açısından da önemli bir konum elde etmiştir.Batı Dünyası'nda devlet-dini gruplar ilişkisine bakıldığında üç temel yaklaşımın ortaya çıktığı görülmektedir. Bunlar özgürlükleri geniş tutan Amerikan-İngiliz modeli, daha katı bir anlayışı benimseyen Fransız modeli ve Alman modeli olarak ele alınabilir. Günümüz şartları içerisinde Türkiye'de dini grupların, ana hedeflerinin dışına çıkmadan sosyal ve sivil çalışmalarını sürdürebilmeleri için, özgürlükçü anlayış çerçevesinde hareket edilmesi ancak olası suiistimallerin devlet tarafından önlenmesi düşünülebilir. Dini grupların sisteme dâhil edilebilmeleri için yapılması gereken hukuki ve toplumsal şartların oluşturulması bugün önümüzde ciddi bir sorun olarak durmaktadır. Osmanlı Devleti dini gruplara karşı dayatmacı değildi. Zamanın şartları içerisinde bir sistem olarak işlevsel olan Meclis-i Meşayih modeli; günümüz şartlarıyla değerlendirildiğinde dini grupların devletle ilişkisinde ikircikli tavır yerine şeffaf, denetlenebilir, örgütlenme imkânı bulunan ve kaynaklardan eşit istifade edebilen bir model biçiminde ülkemizin önünde bir çözüm olarak durmaktadır.Anahtar Kelimeler: Din Sosyolojisi, Dini Gruplar, Tarikat, Meclis-i Meşayih, Laiklik

From the establishment of the Ottoman State until the 19th century, the religious orders were controlled by recognizing a certain degree of freedom and allowed for their development and growth as well as for their functions. In this regard, the dervish lodges were among the founding elements of the state. However, the state also increased its control over the religious orders during the periods of centralization and the rise of the Shi'ite Safavid threat.But the new conditions that the 19th century brought with it and the policies that the Ottoman State implements to comply with these conditions, led to the loss of autonomous positions that provided by the state. The process of controlling the dervish lodges has made it inevitable to establish a parliament, and finally the Meclis-i Meşayih was established. The Meclis-i Meşayih, who is responsible for all works belonging to the dervish lodges and small dervish lodges and especially the shaykh assignments, has also taken an important position in the supervision of the dervish lodges.When we look at the relationship between state and religious groups in the Western World, it is seen that three basic approaches have emerged. These can be considered as the American-British model that holds freedoms wide, the French model that adopts a stricter understanding, and the German model. Today in terms of religious groups in Turkey, to sustain social and civil work without going out of the main objectives, understanding the framework of freedom of movement but may be considered by the state to prevent possible abuses. Today, it is a serious problem for us for the legal arrangements necessary for religious groups to be according to the system. The Ottoman State was not imposed against religious groups. Meclis-i Meşayih model, which functions as a system in the conditions of the time; Considering today's conditions, it stands as a solution in front of our country in the form of a model that can be transparent, auditable, have the opportunity to organize and benefit from resources equally instead of the ambivalent attitude of religious groups with the state.Keywords: Sociology of Religion, Religious Groups, Order, Meclis-i Meşayih, Secularism