Die Sprache und der Sprachstil Arno Schmidt`s in: `Die Gelehrtenrepublik`

Abstract

TÜRKÇE ÖZET Yazarı ABNO. OTTO SCHMIDT Azno Schmidt I8.I«I9I4 yılında bir polis komiserîain oğlu olarak Hamburg 'ta doğdu. İlk yazarlık denemelerine orta öğrenimi sırasında Hamburg* ta başladı. Liseyi bitirdikten sonra 1933 yılında üniversitede Matematik v© Astronomi öğ renimine başladı, ancak politik nedenlerle ve 'kız kardeşinin bir yahudi tüc carla evlenmesine kızarak^ir yıl sonra üniversiteyi terketti*I934-I939 yıl ları arasında geçimini sağlamak üzere tekstil iş kolunda çalış ti. Bu arada 1937 yılında Âlice Murawski ile evi endi. 1 940-1 945 Yılları arasında Fransa ve Nor veç He savaşa katıldı ve İngilizlere esir düştü. Savaş sonrasında tek Varlığı ve serveti olan kütüphanesini ve kendi yazdığı teksirlerini yitirdi.Bir süre bir polis okulunda tercümanlık yaptı f daha sonra bu işini de kaybetti ve ser best yazarlığa başladı. İlk yapıtı `Leviathan` I949,da-yayınlandı.I958 yılında Celle-Bargfeld kasabasına yerleşerek* 197 9 yılında 65 yaşında iken bir kalb kri- zi sonucu ölene kadar bu küçük kır kasabasından ayrılmadı. Başlıca eserleri t Leviathan (1949) > Brand's Haide (I95l) Aus dem Leben eines Fauns (1953)» Das steinerne Herz (l956),Die Gelehrten- republİk (1957), Kaff öder Mare Crisium (l960),Hobodaddy,s Kinder (1963)» Trommler beim Zaren (l966),Zettel»s Traum (1970 ), Die Sohulo der Atheisten (1972) ve Abend mit Goldrand (1975) ödülleri» 1950 yılında dört yazar ile ortaklaşa olarakş Leviathan için Maiaz Akademisi Büyük Edebiyat Ödülü j 1964 de Berli» Btontane Edebiyat Ödülü } I965 de Alman Federal Endüstri Birliği «nin verdiği Kültür-Yazm Şeref Ödülü ve 1973 yılında da Frankfurt Kenti Goethe Ödülü.Eseri DIE GELEHRTHmERJBLIK (Bilginler Cumhuriyeti) A) 1 e erik» Büyük Savaş sonrasının sosyal ve toplumsal sorunlarını cesaret le ve yılmadan işledigif 'Das steinerne Herz* (Katı Yürek) romanının ardından } pervasız ve cüretkâr buna karşılık sübjektif yazar Arao Schmidt, bu kez dönemin yazın eğilimine kapılıp,geleceğe yönelik kişisel tasarımlarıyla oluşturduğu ve `Die Gelehrtenrepublik`adınx verdiği bir ütopik eser vermekle okuyucu ve edebi yat çevrelerinde hayal kırıklığı yaratmış gibiydi. Romantizm döneminin yazarlarından Hauff 'un »Kaltes Herz* yapıtına çağrışım ya pan 'Das steinerne Herz' romanı gibi, 'Die Gelehrtenrepublik* te adını 'Aydınlan ma Dönemi* yazarlarından olan Kloppstook'un bir makalesinden almıştır» Anlaşılması zor ve pek kolay yorumlanamıyan çoğu zaman rasyonalist, bazen de idealist bir yazar olan Amo Schmidt* in bu yapıtı.Gulliver* in Seyahatlerini andırmakta ve hayal ürünü bir adadaki olayları konu almakta ve bunları çarpıcı ve abartmalı bir biçimde sergilemektedir. Yazar bu yapay adasında, I958 yılından geleceğe bir sıçrama yaparak, bir yandan Savaş sonrasının zor dönemini ve insanların çaresizliğini ima ederken, öte yan dan 2009 yılının dünyasını yansıtmaya çalışmıştır..1990 Atom Savaşında* tarih bo^noa kabına sığmayan ve sürekli huzursuzluk kay nağı olan Avrupa Kıtası Ural Dağları 'na kadar radioaktiv bir çöle dönüşmüş ve bir bakıma cezalandırılmıştır. Oysa iki süper güç Amerika ve Busya,içinde yaşanması olanaksız bu atom korido- runa uzak,Pasifik Denizi ortasındaki bu yeni dünyaya bilim adamlarını ve sanat çılarını çıkararak,onlara muhtemel yeni bir atom savaşına ve başkaca tehlikele re karşı korumasını bilmiş ve bunu sağlamış tır. Anoak bu iki süper güç* e mensup kişilerin yanısıra hintli,çinli ve afrikalmın da yer aldığışbu modern, enerji kaynakları, ormanları, tarım alanları, spor sahaları, tiyatroları, televizyon veri cileri, hava alanı, füze üssü ve geto'lam bulunan bu çelik ve yüzer ada »da rus- ların dışmda,yok oldukları veya cezalandırıldıkları için diğer avrupalılar tem sil edilmemiştir. Avrupalıya aneak cezalandırılmış ve atomar etki sonucu mutasyona( değiş im) uğra-mış insan başlı dev örümoek, insan başlı büyük kuş ve beygiri andıran (kentaur) yarı insan biç İminde (hominid) olarak rastlamaktayız. Radyoaktiv etki sonucu oluşan bu yaratıklar,bir başka acxdan yazarın kendince yarattığı yeni dünyasındaki kitle leri simgelemektedir denilebilir* Yazarın bu hayal ürünü ve abartmalı kurgusunun ardında aslında gizli ve öfkeli bir yergi, dönemle ilgili sosyal bir eleştiri ve yeni bir dünyaya yönelik tasarımları yatmaktadır. Bu nedenle.yapıtın okuyucu ve toplumda hayal kırıklığı izlenimini yaratması gö rünüşte kalmış, inceleme ve irdeleme sonrasında.derin düşünce ve sosyal çekirdek nihayet ortaya çıkmıştın Tüm ibret verici olaylara ve zayiatları çok büyük savaş lara ragmen insanların dolayı sı ile güçlülerin sorumsuzlukları, nem »lazımcılıkları, benolllikleri, ikiyüzlülükleri ve insanlığın geleceğini etkileyecek olan tehlikeli fikir ve pinları sürüp gitmektedir. Sözde inandırıcı gerekçeler ve mazeretler bulu narak silahlanma yarışı sürdürülmekte, geliştirilen yeni ve yokedioi silahlar geze genlerde denenmekte, insanoğlu geleceğe ilişkin bazı deneylerde kendisini kobay yap makta ve bu kobay insan neslini yoketmek üzere bir araç olarak kullanılmaktadır. İşte, yazar bu gerçeğe duyduğu öfkeyi delice vizyonlarla işliyor bu eserinde. ima I sonuçta birey olarak ne kadar güçsüz olduğunu ve bu büyük sorunların üstesinden her şeye rağmen gelinmediğini görüp,kendi iç dünyasında yarattığı ve özlemini duyduğu dünyasını da yokoluşundan kısa süre önce terketmek zorunda kalıyor. B)B icimsel Kurpu ve Üslûp iArno Schmidt bu eserinde içeriği zengini eş tiren, okuyucuyu yer yer şaşırtan ve anlam çıkmazlarına neden olan bir dizi biçimsel yenilik yapmaktadır! Yazar anlatıra ve sunuşuna,mitolojik bir figür olan insan başlı bir dişi atı(ken- taur)kapak yaparak başlamaktadır. Fiziksel ve ruhsal değişime (mutasyon) uğramış bir insanı temsil eden bu yarı insanın (hominid) elindeki zeytin dalı dikkati çek- mektedir.Alışılmış kapaklardan farklı olarak barış bayraktarlığı yapan bu yabancı ve garip figür kompozisyonu okuyucuyu bir süre oyalayıp, hemen ilk sayfayı çevir mesini engellemektedir. Kapak içindeki zeplin biçiminde şema-harita karışımı ve4 simetrik: olarak ilciye bölünmüş `bir şekilde anlatıma dahil tir bölüm olarak konul muş v© okuyucuya ilgi çekici, çarpıcı yeni `bir öge sunulmuştur. Yazar yapı tını ş Pasifik Okyanusu »nda 25-35 derece kuzey meridyenleri arasında yer- alan, rüzgâr almaz tropik `bir `bölgeye ilişkim »Kısa Roman* olarak tanımlamakta ve `böylelikle yeni ve edebî `bir türden sözetmektedir. Aslında olay zinciri ve konusal `bütünlüğü zayıf olan bu roman İki ana bölüme ayrılabilmekte ve bölümler genelde fragman olarak kalmaktadır* Bir film jeneriğini andırırcasına romanın giriş kısmında, yapımcı (yazar) ve yönet- men(çevirraen) olarak gösterebileceğiniz olay kahramanlarına ilişkin bazı kişisel bilgileri kapsayan bir tabloıyapım(üretim) lisansının dayandırıldığı yasa madde siyle ve yapım tekniği ile ilgili bir açıklama bulunmakta ve radyasyon sonucu ya şanmaz hale gelen Avrupa ile birlikte ölü diller arasına giren Almanca'yat eseri çeviren,Chr. M. Stadion'un bir önsözü yer almaktadır. Önsöz de ayrıcalık sağlamak ta ve roman türünde çok ender olarak kullanılan bir şekil unsuru olmaktadır. 2008 yılına yapılan bir sıçrama ile başlayan anlatım kısmı, hatırlama veya hatır latma tekniğine dayanan yeni bir üslûp ve anlatım yöntemi ongö rmekt e dir<> Kronolojik bir sıra izlemesine ragmen, yinede aralarında kopukluk ve boşluk bulunan anlatım birimi eri-ki bunlar aslında başka hiçbir yazarda görülmeyecek şekilde sayıları 6ll'e ulaşan roman bölümlerini oluşturmaktadır-, aslında bir fotğraf albümündeki mazi ile ilgili fotoğrafların tek tek açıklanması gibi bir izlenim yaratmaktadır lar veya başka bir deyişle^amanıada tutulan aynntilara^J^ ermeyen bir günlük def terinin nice zaman sonra otaomasını anımsatmaktadırlar o Yazarın kendine özgü anlatım biçiminde büyük yer tutan ve onun karakteristik üs lûp `zelli^ini oluşturan unsurların en önemlisi kullandığı noktalama işaretleri dir. İfade aracı olarak sıklıkla başvurduğu noktalama işaretleri bir yandan okuyu cuya zor ve anlaşılmaz görünürken yöte yandan ifade zenginliğine ve orijinalliği ne katkıda bulunmaktadırlar. Sade vatandaşın bozuk,kınk ve şive unsurlarını kapsayan konuşma dilini edebi bir tür olan romanda baştan sona hakim kılmak istemesi ve bu nedenle uzun tasvir ve gereksiz anlatımlardan kaçınması yazarın bu eserinde geliştirdiği yeniliklerden bir diğeri ve en ünde gelen amacıdır* Edebiyatın seçkin bir yansıtın» aracı ©lan roman şerşeveeâjıaeı isi&İHŞjlg. tittü*5 yazarın birtakım imla hatalarına `başvurması, `bir yaddan dilin, katı kuralcılığına karşı oluşunun, diğer yandan sokaktaki insanın konuşma dilini aslına uygun olarak tüm hatalı, fonetik kusurlu ve canlılığı ile yazı diline resmetmek ve yansıtmak isteğinin sonucudur. 227 sayfalık ve 195? de yayınlanan Amo Schmidt' to hu yapı ti, bir Ben- Anlatım olarak büyük kuzeni Mr.Winer'in ağzından önce ingilizce olarak kaleme alınmış, sonra almancaya çevrilmiş şeklindeki bir açıklama yardımı ile de, yer yer ve kasıt lı konan dipnotlara ve kitap sonuna eklenen bir düzeltme sayfasına hem bir mazeret bulunmuş oldu hemde kendini bir deha,tüm sorunların çözümünü görev edinmiş biri (Trismegistos) ve düzen kurucu olarak gören yazara bir dayanak ve vesile sağlan mış oldu.Böylece 'Kısa Roman1 adını alan,ancak biçisel kurgusu, üslûbu ve sunuş biçimi ile alışılagelmiş yazın geleneği içersinde bir başvuru kitabı veya bir dokümanter kitap görünümü veren yapıt ortaya çıkmış oldu,, C) Çalışmanın Am acı» Konusal ve biçimsel olarak çok yönlülük arz- eden eser üzerinde ağırlıklı olarak yazarın kullandığı dili ve üslûbunu, belirleyen özellikleri saptayıp neden ve fonksiyonları ile ortaya koymak ve yaratılmak iste nen yeni dilin klasik ve geniş çerçevede geçerli dilden olan sapmalarını bulmak bu çalışmanın esas amacı olmuştur.Honaal dil ve üslûptan büyük farklılıkları olan. ¥e yazara özgü tipik bir karakter gösteren bu dil ve yazım biçicinin analizinden sonra da bu eserde işlenmek istenen temanın irdelenmesine ve yeni dil teorisi ile yazarın dünya görüşü ve yaşam ; biçimi arasında ne gibi bir bağ bulunduğunu orta ya koymak istenmiştir, D) V ar ilan Sonuç * II. Dünya Savaşından sag çıkmış olmasına rağmen, Amo Schmidt de çağdaşları Nossack,Andersch,Küepen ve Çenetti gibi,birçok bakım dan bu savaşın kurbanları arasına katılmış bir alman yazarıdır. Felaketlere yol açan hatalardan dolayı büyük bir karamsarlığa kapılarak ve çaresizlik içersinde toplumdan uzaklaşarak inzivaya çekilmiş ve kendi sübjektif dünyasında girdiği ı bunalım ve sosyal hayata uyumsuzluğu yüzünden yeni bir dünya kurmak istemiştir. Savaş sonrası »Uyumsuzluk Tiyatrosu* akımı içinde ifadesini bulan bireyin bedbin- ligi,umutsuzluğu ?re öfkesi Amo Schmidt» te başka bir biçimde kendini göstermiş ; of varolan yaşama ve sosyal değerlere karşı olmaPm ötesinde tüm kurum ve yapısıile eski dünyayı ve dünya görüşünü mahkum etmiş yeni tir dünya kurmak gereğini duymuş tur. Yeni `bir toplum, insana yaraşır bir ortam »düşünce ve amaç, yeni kurum lar ve yeni sosyal değerler öngörmektedir yazar bu kendine özgü dünyasında. Bu yenilik zincirinin bir halkasını da yazar tarafından geliştirilen bir yeni dil ve üslüp,anlatım ve biçimlendirme teorisi oluşturmaktadır. Öyle ki,yazar geliştir diği bu teorinin ayrıntılarını ayrı bir klavuz kitapta (JBerechnungen I, II, III) açıklayıp yayınlamak gereğini duymuştur. Genelde yüksek ve sanatsal yazın diline de cephe alarak, gel en eğe ve normlara aykırı olarak sade insanın sübjektif düşünce ve konuşma biçimini kitleye empoze etme ve egemen kılma eğilimi ve amacı bu eserde ağırlıklı olarak göze çarpraakta- dır.Bu amacı noktalama işaretleri, imla hataları »yabancı sözofik kullanımı ve yeni sözcük türetimi yöntemleri ile gerçekleştirirken, yazar hem sade ve doğal konuşma dilini aslına uygun biçimde edŞbî dile yansıtmak istemekte hemde uzun ve gerek siz gördüğü anlatımlardan kaçınarak mesajını en kısa yoldan ve en uygun sözcükle anlatım ve aktarım yoluna gitmektedir» / Yapısı ve anlatım biçimi açısından bu eser hiçbir şekilde uykuya dalmadan önce okunabilecek bir kitap olarak gösterilemez. Taşıdığı birtakım dilsel ve Üslûp özel likleri ile okuyucuyu düşündüren, satır satır, sözcük sözcük irdelemeye yönelten, yoran ve zaman zamanda anlam ve konu çıkmazlarına sokarak öfkelendiren bu suret le die okuyucuyu sürekli uyanık ve dikkatli olmaya zorlayan bu roman, yazarın için de bulunduğu zorluğu ve çözümünü dil bazında ararken yalnız kalmak istemeyişini ve okuyucuyu da birlikte düşünmeye ve ortak eyleme geçirme isteğinin bir sonucu dur. Sistemli ve akılcı bir yöntemle iyileştirici ve yapıcı olmaya uğraşan yazar,bu amacını gerçekleştirme yolunda dili ve biçimlendirme yöntemini araç olarak kul lanmaktadır. İçerik bakımından günümüzün en güncel ve evrensel sorunu olan silahlanma yansını ve tam insanlığı tehdit eden nüklear savaşın korkunç sonucunu işledi ği `Die GelehrtenrepublikM romanı vasıtasıyla, daha 50»li yıllarda hemen tüm ya pıtlarında uyguladığı tipik anlatım biçimi ve dili o zamanlar anlaşılamayıp, ya dı rgamxken,Aroo Sofamiat'in geliştirdiği bu Üslup modern edebiyat alanında ar tık benimsenmeye,yeşermeye ve yerleşmeye başlamıştır..