Adaptive reuse of architectural heritage buildindings with the experience economy approach: Case of Tire Bedesten

Abstract

Yapıların sosyal ve kültürel gelişmeler karşısında yetersiz kalması ve günlük hayatın ihtiyaçlarını karşılayamaması, bu yapıların terk edilmesine sebep olmakta, zaman içinde bu yapılar bozulmakta, bazen de yıkılarak yok edilmektedir. Bu sebeple söz konusu yapıların yenilenmesi veya yeniden işlevlendirilmesi gerekmektedir. Dünya'da ve Türkiye'de işlevini kaybederek bozulma sürecine girmiş, yeniden işlevlendirilmeyi bekleyen büyük bir yapı stoku bulunmaktadır. Bu yapıların doğru bir biçimde değerlendirilebilmeleri ve yeniden işlevlendirilebilmesi için bu çalışmaların planlanması zorunlu hale gelmektedir. Tarihi yapıları yenileme ve yeniden işlevlendirme uygulamaları, birçok gelişmiş ülkede olduğu gibi Türkiye'de de yaygınlaşmakta ve mimarlık pratiği içindeki yeri ve önemi gün geçtikçe artmakta, bu sebeple tasarım ve uygulama çalışmalarının niteliği önem kazanmaktadır. Yeniden işlevlendirme proje ve uygulamalarının tarihi yapıların taşıdığı değerleri koruması, yeni tasarımın ise bu değerlere zarar vermeden yapıyı zenginleştirmesi, böylece tarihsel bir sürekliliğin oluşması gerekmektedir.Tarihi yapılarda çağdaş koruma anlayışının bir uzantısı olan yenileme amaçlı müdahale şekilleri (konservasyon, restorasyon yeniden işlevlendirme, vb.) birçok parametreye göre değişkenlik göstermektedir. Değerleri korunmayan ve düzgün işlevledirilemeyen tarihi yapılarda sürdürülebilir bir yeniden işlevlendirme olmamakta, bu yapılar tekrar atıl duruma düşmektedir. İşlevlendirme aşamasında değişken olan parametrelerin etkin ve verimli değerlendirilmesi için Pine ve Gilmore' un geliştirdiği `Deneyim Ekonomisi Modeli` nin son dönemlerde yurt dışındaki işlevlendirme çalışmalarında yöntem olarak kullanıldığı dikkat çekmektedir.Tarihsel gelişim sürecinde meydana gelen sosyal, kültürel, politik değişimlerin yanı sıra ekonomi alanında da dönemsel olarak farklı yaklaşımlar etkili olmuştur. Yeni buluşların üretime olan etkisi ile 1850 yıllarında yaşanan sanayi devrimi, tarımsal ekonomi'nin yerini sanayi ekonomisine bırakmasına sebep olmuş, ardından 1950 yıllarında sanayileşmedeki iş gücünün hizmet sektörine kaymasıyla hizmet ekonomisi ön plana çıkmıştır. 1970'li yıllardan başlayarak özellikle Amerika da ürün ve hizmetlerin pazarlanması yerine kişisel deneyimlerin sunulması, 1990'lı yıllarda hizmet ekonomisinin yerini `Deneyim Ekonomisi`ne bırakmasına neden olmuştur. Bu ekonomi şekli, işletme ile kişi arasında gelişen hatırada kalıcı sunum ve diyaloglara dayanmaktadır. Tarihi yapıda tasarımla yaratılan estetik değer ise, kişilerin üzerinde iz bırakan etkenlerden birisidir. Bu çalışmada Pine ve Gilmore' un deneyim ekonomisi modeli ve yapıların yeniden işlevlendirilmesi kavramları tartışılarak, Tire Bedesten örneğinde Deneyim Ekonomisi Metodu kullanılarak bir yeniden işlevlendirme önerisi geliştirilmektedir. Asyanın ilk yerleşik kavmi olan Pelasglar tarafından M.Ö 5000 yılarında kurulan Tire sırasıyla Hitit, Frigya, Lidya, Pers, Helen, Roma, Bizans, Osmanlı gibi birçok uygarlığa evsahipliği yapmıştır. Günümüzde kent bu kesintisiz yerleşime ilişkin barındırdığı birçok kültür mirası yapılar, el zanaatları ve mutfak kültürü vb. sebebiyle yaşayan bir müze niteliğindedir.Kentin önemli tarihi yapılarından Bedesten'e özelinde kurgulanan gelir getirici tasarımlarla fonksiyonlandırılması önerisinin yapının herhangi bir kuruma bağımlı olmadan korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanması öngörülmektedir. Tez konusu projenin, yapının civarındaki diğer yapıların da korunması ve işlevlendirilmesinde kullanılabilecek bir rehber işlevi göreceği öngörülmektedir.Anahtar sözcükler: Yeniden kullanıma adaptasyon, Kültür Mirası Yapılarda Sürdürülebilirlik, Deneyim Ekonomisi

As buildings remain insufficient in the face of social and cultural developments and fall short of satisfying daily needs, they are abandoned, become decrepit, and even demolished. Thus, these buildings have to be renovated and re-functioned. There is a great stock of buildings which have lost their functions both within Turkey and the world, and many are waiting to be re-functioned. For these buildings to be utilized correctly and get re-functioned, planning is a necessity.Renovation and re-functioning applications on historic buildings are becoming more prevalent in Turkey. Just as in many developed countries; their importance within the architectural practice is increasing. Therefore the quality of their design and application is getting more crucial. Re-functioning projects and applications must preserve the value of historic buildings, while a new design enriches the building without damaging these values. Historical continuity can only be achieved in this manner.As an extension of modern preservation understanding, the renovative intervention methods (conservation, restoration, re-functioning, etc) varies depending on many different parameters. A sustainable re-functioning cannot be achieved in buildings that have lost their values and those which are not functioned properly, thus making these buildings idle. It is an interesting fact that recent foreign functioning efforts adopt the `Experience Economy Model` developed by Pine and Gilmore. This approach makes an efficient and effective evaluation of the variable parameters in the functioning process.In the historical development process, social, cultural, and political changes play significant role, just as the different periodic approaches in economics. With the effect of new inventions of production, industrial revolution of 1850s caused the agricultural economy to give way to the industrial economy, which in turn gave way to the service economy. This workforce in industrial sectors have shifted towards the service sector in 1950s.Beginning from the 1970s, and particularly in USA, personal experiences started to be presented rather than products and services being marketed. This change paved the way for the `Experience Economy` taking the place of service economy in the 1990s. This economy depends on the memorable presentation and dialogue between the business and the individual. Aesthetic value created by the design in historic buildings is yet another factor that leaves a mark on the individuals. In this study a re-functioning proposal is developed using the Experience Economy Method for the case of Tire Bedesten. In doing so the experience economy model of Pine and Gilmore is discussed as well as the concept of re-functioning buildings. Founded by the first settled tribe of Asia Pelasgians in the year B.C 5000. Tire has been a home for many civilizations including Hittite, Phrygia, Lydia, Persia, Hellenic, Rome, Byzantine and the Ottoman. Today the town is akin to a museum with its abundant cultural heritage of buildings, hand crafts and cuisine. Any of these are the products of continuous habitation over the time.Bedesten is one of the major historical buildings of the town, and the proposal to re-function it with revenue-generating designs suggests that Bedesten's independence from any institutions should be preserved and sustainability must be achieved. The project detailed in this thesis, can also be a guide in the preservation and re-functioning of other buildings within the area.Key Words: Adaptive Reuse, Sustainability, Architectural Heritage Buildings, Experience Economy