16. ve 17. yüzyıllarda Safevî Şiîliği

Abstract

TEMEL ISLAM BİLİMLERİ ANABİLIM DALI İSLAM MEZHEPLERİ TARİHİ BİLİM DALI 16. VE. 17. YÜZYILLARDA SAFEVÎ ŞİÎLİĞİ Mehmet ÇELENK (Doktora Tezi) ÖZET Safevîler dönemi İran tarihinin en önemli dönüşüm noktalarından birisini oluşturur. Bir tarikattan devlete dönüşen bu yapı birçok açıdan özgün ve orjinaldir. Bu dönemde İran büyük bir dinî/mezhebî değişim geçirmiş, hâkim mezhep olan Sünnîlik yerini Şiîliğe bırakmıştır. Sadece siyasî kurumlar değil, bu dönemin kültürel ve sosyal etkileri de modern îran devletinin teşekkülüne yol açmıştır. Safevi döneminde Şiî ulemanın devlet anlayışı, din-devlet ilişkileri, komşu devletlerle olan münasebetler yeni bir mecraya girmiştir. Bu dönemin Şiîlik uygulamaları adına Safevî Şiîliği diyebileceğimiz bir mahiyet taşımaktadır. İki asırlık sürecin sonunda İran Şiîleştirilmiş ve İslam dünyasından hem kültürel olarak hem de siyasi olarak izole edilmiştir. Çalışmanın ilk bölümü Erdebil Tekkesinin Kuruluşu ve Faaliyetlerini ele almaktadır. Burada bir tarikatın dini geçmişi ve zamanla siyasete doğru kayan politikaları ele alınmıştır. İkinci bölümde ise Safevî Devleti'nin Teşekkülü ve Gelişim Safhaları ele alınmış, buna bağlı olarak Safevî Devleti'nin Kuruluşu, Şiîliğin Resmî Mezhep Olarak İlan Edilmesi ve Safevî Devleti'nin Kurumsallaşma Çabası ve Ulema İthali gibi konular işlenmiştir. Doktora Tezi, Mehmet Çelenk, Uludağ Üniversitesi sosyal Bilimler Enstitüsü, Danışman: A. Saim Kılavuz, 2005, vi + 224. Anahtar Kelimeler: Erdebil, Safevî, Şîa, Sünnî, İran, Şâh İsmail.

Safavid Shiism in 16. and 17. Centuries Abstract Safavid era is a turning point in history of Iran. Transition from spiritual order (tariqa) to temporal power (state) is unique and original. In this episode Iran have practised great changes in secterian area and dominant Sunni belief was replaced by Shiite branch of Islam. Not only political institutions but also social and cultural affect of this era resulted modern Iran. Conception of state, relationship between ulama and state and relationship with neighboring countries (especialy Sunni powers and states) totaly changed. Practises applied, in this era, to reinforce Shiism enable us to use the term `Safavid Shia`. After two centuries Iran witnessed a mass conversion into Shiism which isolated Iran politically and culturally from rest of Islamic world. In first chapter the beginning of Safavid order and its religiously efforts, which changed from spiritual to temporal, was held. Second chapter, which named the Establishment of Safavid State and its Development Period, deals with Safavid State's Establishment, Proclamation of Shiism as State Religion and Importation of Ulama from Arabic Countries. PhD Thesis, Mehmet Çelenk, Uludağ University, Advisor: Prof. Dr. A. Saim Kılavuz, 2005, 2005, vi + 224. Key Words: Erdebil, Safavid, Shia, Sunni, Iran, Shah Ismail.