XVIII. yüzyılda İfraz-ı Zu`l-Kadriyye`nin iskânı sorunu

Abstract

Dulkadirli Türkmenleri, Dulkadirli Beyliği'nin eski sınırları içerisindeki topraklarda yaşıyorlardı. Zaman içerisinde içlerinden bir grup ayrılarak Maraş ve Elbistan çevresinde yaşamaya başladı. Bu gruba İfrâz-ı Zu'l-Kadriyye denildi. 16. yüzyılın ikinci yarısında mukâta'a haline getirildi. 17. Yüzyılın ikinci yarısına kadar bu usûl üzere idâre edilen mukâta'a, 17. Yüzyılın ikinci yarısından itibâren Valide Sultan Havâssı'na dâhil oldu. 1691 iskânı sırasında Çukurova'da Ayas, Kınık ve Berendi'ye iskân ettirilen bu Türkmenlerden zaman içerisinde büyük bölümü iskân edildikleri bölgelerden firar ederek ya da eşkıyalık hareketlerine başlayarak devlet ile mücâdeleye giriştiler. Devlete ile olan mücadeleleri 19. Yüzyıl'da yapılan Fırka-i Islâhiye harekâtına kadar sürdü. İfrâz-ı Zü'l-kadriyye yöneticileri arasında, sadrazam, kapudân-ı derya, sancakbeyleri, beylerbeyleri gibi askerî sınıfa mensup insanlar ile güçlü olan yerel ayanlar, voyvodalar ve mültezimler bulunmaktaydı. Mukâta'a, 16. ve 17. yüzyılda gelirlerinin küçüklüğü nedeniyle başka mukâta'alar ile birlikte iltizâma verilirken, 1691 iskânı ve sonrasında büyük gelire sahipti. Bu mukâta'anın gelirlerini merkeze göndermek için büyük uğraşlar verildi. Sürekli olarak askerî harekâtlar düzenlendi. 18. Yüzyılın ilk yarısında aşiretlerin iskân bölgelerinden kaçmaları zaman içerisinde idârî ve mâlî anlamda ikiye bölünmelerine sebep oldu ve bu durum, 19. Yüzyılın ikinci yarısına kadar bu şekilde devam etti. Bu tezde, İfrâz-ı Zu'l-kadriyye Mukâta'asının 16. yüzyıldan başlayarak 19. Yüzyıla kadar devam eden toplumsal, ekonomik ve idârî yönleri incelenmeye çalışılacaktır. Mukâta'anın idârecileri, aşiretleri, iskânı, eşkıyâlık olayları ve mâlî durumu bütüncül çerçevede incelenecektir.Anahtar Kelimeler: İfrâz-ı Zü'l-kadriyye, konar-göçerler, iskân, mukata'a, eşkıyalık

Dulkadirli Turkomans had lived in old borders of Dulkadirli Emirate. In time, a part of Dulkadirli Turkomans was seperatad from and they started to live around Maras and Elbistan. That group was named as Ifrâz-i Zu'l-kadriyye. In second half of the 16th century, they were taken part in the `mukâta'a` system and they had stayed since second half of the 17th century. After, they were included as Valide Sultan's Havâss. In 1691, they were settled in Ayas, Kinik and Berendi region in Cilicia. As time pass by, Ifrâz-i Zu'l-kadriyye Turkomans run away from settling region and did not accept settling. They had started to struggle with the state untill the second half of 19th century. The struggle with the state had lasted long till the military campaign of 1865, which the state were named as Firka-i Islâhiye. Governors of the mukâta'a were governor-generals, sanjakbeys, Captain of the Sea, vojvodas, a'yans, even Grand vizier. The mukâta'a in 16th-17th century were hired as iltizam with other mukâta'as, so incomes of the mukâta'a was poor. The incomes raised after the settling of 1691. Sending incomes to the central treasury, governors had faced with big problems. Continually they had been faced with campaigns that maked by the state officials like vizier and governor-generals. In the first half of the 18th century, tribes run away from settling areas to other regions. So, mukâta'a were divided into two group as administrative and financial. That situation had gone to the second half of the 19th century In this dissertation, Ifrâz-i Zu'l-kadriyye Mukâta'a will be studied with social, financial, administrative ways from 16th century to 19th century. The analysis of the mukâta'a will be analyzed within the total framework about governors, tribes, settling of tribes, banditry events and financial situation.Keywords: Ifrâz-i Zu'l-kadriyye, semi-nomads, settling, mukâtaa, banditry.