XIX. yüzyıl Kazak yazınında ilmihaller ve itikadi içeriği

Abstract

Bu çalışmada Kazak dinî/millî literatüründe önemli yer tutan avama yönelik dinî eserler olan ilmihal türü kitapların genel ilmihal yazım geleneği içerisindeki yeri ve bunların özellikle itikadî içeriklerinin tanıtım ve tahlili yapılmıştır. Çalışma giriş, iki bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Birinci bölümde genel olarak ilmihal türü eserlerin tanıtımı, tarihi seyri (Osmanlı'dan İdil-Ural bölgesine oradan da Türkistan topraklarına yaygınlaşması), Kazak yazınında ilmihal türü eserlerin ortaya çıkışı, dönemin sosyo-kültürel arka planının izahı ve müelliflerinin hayatı ile eserleri hakkında özet niteliğinde bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde ise XIX. yüzyılda ilmihal türü eserlerin Kazak yazınındaki ilk nüshalarını yazan Ibıray Altınsarin'in Musulmanşılıktın Tutkası ve Şakarim Kudayberdiulı'nın Musulmandık Şartı isimli ilmihal kitaplarının tahlili ve kelâmî açıdan değerlendirilmesi yapılmıştır. Ayrıca söz konusu eserlerde bulunan itikadî bilgiler klasik kelâm kaynaklarıyla mukayeseli olarak incelenmiştir

In this paper the popular catechism books (ilmihal) that take important place in Kazakh religious/national literature have been studied in terms of catechism writing tradition and in particular the contents of aforementioned catechism books have been inroduced and analyzed.The paper consists of two chapters and conclusion. The first chapter includes a general introduction regarding the genre of catechism work and it also consists short information regarding historical process of catechism (its prevalence from Ottoman to Idel-Ural region and Turkestan), the rise of catechism in the Kazakh literature, socio-cultural background of the era and the life of catechism authors and their works. The Second chapter includes a theological evaluation and an analysis regarding Musulmanşılıkın Tutkası of Ibıray Altınsarin who wrote the first versions of catechism genre in Kazakh literature in XIXth century and Şakarim Kudayberduli's Musulmandık Şartı. Also this chapter analyzes theological subjects of aforementioned works comparatively in the light of classical Kalam resources.