Mezheplerin teşekkülü öncesi dönem Sünnî kelâmda Halku`l-Kur`ân meselesi

Abstract

Bu çalışmada Sünnî kelâmın teşekkülü öncesi dönemde halku'l-Kur'ân tartışmalarının ne seviyede olduğu, Sünnî kelâma öncülük etmiş âlimlerin bu konuda ne gibi görüşlere sahip oldukları, görüşlerinin arasındaki farklılık ve benzerlikleri tespit etmektir. Birinci bölümde, halku'l-Kur'ân tarihinin hangi evrelerden geçtiği, Kur'ân'ın yaratılmışlığı görüşünün ilk savunucuları, halku'l-Kur'ân'ın menşeinin kime veya nereye dayandığı, halku'l-Kur'ân tartışmalarının zirve yaşadığı Mihne dönemi, bu dönemin halifeleri Me'mûn, Mu'tasım ve Vâsık'ın icraatları ve Mihne'nin bitişi gibi konular ele alınmıştır. İkinci bölümde ise, ilk dönem Sünnî kelâmcıların mihne esnasında ne gibi durumlarla karşılaştıkları, yine bu önde gelen isimlerin otorite tarafından mihneye uğrayıp uğramadıkları, Ahmed b. Hanbel'in onları eleştirmesi ve Ahmed b. Hanbel ile olan ilişkileri, Ebû Hanîfe, İbn Küllâb, Hâris el-Muhâsibî, Ebü'l-Abbas el-Kalânisî, Ali el-Kerâbîsî ve Abdülaziz el-Mekkî'nin halku'l-Kur'ân ile alakalı görüşlerinin tespiti ve tartışılması, nefsi-lafzî kelâm ve kelâmın kadîm olduğu görüşünü ilk defa ortaya atanın kim olduğu gibi konular ele alınmıştır.Anahtar Kelimeler: Halku'l-Kur'ân, Haris el-Muhâsibî, İbn Küllâb, Mihne, Sünnî kelâm

The purpose of this work is to understand the discussions about the createdness of the Qur'an (khalq al-Qur'ān) , which took place before the formation of Sunni kalam, and to identify the differences and similarities between the views and opinions of scholars who have pioneered Sunni kalam. In the first chapter, the historical stages of the debate of the `createdness of the Qur'an`, the first advocates of this view, the origin, the period of the `mihna` where the summit of the debate lived, the performances of the three caliphs, i.e., Ma'mūn, Mu'tasim and Wāthiq, and ending of this `Mihna` period are discussed. In the second part, the events that first Sunni scholars experienced during the period of 'mihna', the criticisms of Ahmed ibn Hanbal against the other Sunni scholars, and the relations of these scholars with Ahmad ibn Hanbal. In addition, the views of Abu Hanīfa, Ibn Kullāb, al-Harith al-Muhāsibī, Abū l-Abbās al-Qalānisī, Alī al-Karābīsī and Abd al-Azīz al-Makkī concerning the `khalq al-Qur'ān` will be discussed. In this section, it will be also discussed the issue of who is the first to reveal the view of the separation of kalām nafsī - kalām lafzī and the view that kalām is eternal. Key Words: Creation of the Qur'an, Harith al-Muhasibi, Ibn Kullab, Mihna, Sunni theology