Şirketlerde vergi riski yönetimi: Türk vergi sistemi açısından bir değerlendirme

Abstract

Yaşamda her alanda görülen belirsizlikler riskleri ortaya çıkarmakta, belirlenen riskler ise bunların yönetilmesini zorunlu kılmaktadır. Vergileme alanında da karmaşık mevzuat, değişiklikler, yorum farklılıkları, uluslararası gelişmeler gibi çeşitli sebeplerle belirsizlikler oluşmaktadır. Vergi riski; istenmeyen vergi sonuçları, finansal kontrol ve raporlamadaki zayıflıklar olarak tanımlanır. Literatürde vergi riski temelde iki ana kategoriyi içeren yedi alt kategoriye ayrılmaktadır. Özel risk alanları işlemsel, operasyonel, uyum ve finansal raporlama; genel risk alanları ise portföy, yönetim ve itibari risklerden oluşur. Vergi riski şirket içi ve dışında birçok faktörden etkilenmektedir. Ülke uygulamalarında hem vergi idareleri hem de şirketler tarafından vergiyle ilgili risk yönetiminin giderek önem kazandığı görülmektedir. Vergi idarelerinin özellikle büyük şirketleri risk yönetimi konusunda teşvik edici politikalar uyguladıkları belirlenmiştir. Türkiye'de vergi riski ve yönetimi algısı üzerine bir değerlendirme yapmak için uluslararası ölçekler yardımıyla hazırlanan sorular kullanılmıştır. Hazırlanan anket, Türkiye'de farklı illerde bulunan şirketlerin mali işlerden sorumlu 400 yöneticisine uygulanmıştır. Sonuçlar SPSS 22.0 paket programı ile analize tabi tutulmuştur. Anket sonuçlarına göre en fazla vergi riski görülen alan `katma değer vergisi` ve vergi riskine sebep olan en önemli faktör ise `belgelendirme eksiklikleri` olarak tespit edilmiştir. En önemli vergi riski alanı itibari risk ve yönetim riski olarak bulunmuştur. Vergi planlaması yapan şirketlerin yapmayanlara göre, yurtdışı iştirakleri olan şirketlerin olmayanlara göre, kurumsal risk yönetimi uygulayan şirketlerin uygulamayanlara göre vergi riski yönetimine uygunlukta daha iyi performans gösterdiği belirlenmiştir. Bu durum şirketlerin alanlara göre vergi riski algılarını da etkilemektedir. Türkiye'de ortaya çıkan vergi risklerini yönetmek için `vergi kontrol çerçevesi` kullanılmalıdır. Ayrıca denetim programları ve risk değerlendirme süreçleri vergi riski yönetiminde yardımcı olacaktır.

The uncertainties occurring in every area of life cause risks, and the identified risks require being managed. Uncertainties arise in the field of taxation due to various reasons such as complicated legislation, changes, interpretation differences and international developments. Tax risk is defined `undesirable tax consequences and vulnerabilities of tax financial controls and reporting`. In literature, tax risk includes two main categories containing seven sub-categories: specific risk areas including transactional, operational, compliance and financial accounting risks and generic risk areas including portfolio, management and reputational risks. Tax risk is affected by many factors, both in internal and external of a company. In practices of countries, tax administrations and companies have interested in tax-related risk management increasingly. Especially tax administrations have implemented policies to encourage large corporations for risk management. Questions preparing with the help of international scales were used to measure perception of tax risk and its management in Turkey. The survey was applied to 400 managers who are responsible for financial affairs of companies in different cities of Turkey. The results were analyzed using SPSS 22.0 software. According to results, the area whose highest tax risk was the `value added tax` and the most important factor causing tax risks were identified as `lack of documentation`. Companies doing tax planning, having foreign subsidiaries, implementing enterprise risk management perform better suitability in terms of tax risk management. This situation also affects the companies' perception of tax risks in areas. The `tax control framework` should use to manage the tax risks in Turkey. In addition, audit programs and risk assessment processes have helped to manage tax risks.