Ticaret borsaları ve Bursa Ticaret Borsası

Abstract

ÜZJBT Borsalar, geniş çapta alxş-verişlerin yapxldxgx, yasayla dü zenlenen örgütlenmiş pazarlardxr. Tarihi gok eski çağlardaki pazar ve panayxrlara dayanan borsalar, ugrasx alanlarxna güre, menkul kxy- metler-kambiyo borsalarx ve. ticaret borsalarx olmak üzere iki ana gruba ayrxlmaktadxr. Ticaret Borsalarx ülkemizde, asxrlar öncesi ekonomiyi ve alxm-satxmx kendi kurallarx içinde denetleyip geliştirme amacxyla kurulan Ahi Örgütleri ve Loncalar Mesleki Kurulu slarxnxn yeni bir düzen içinde devamx sayxlabilecek ve tüzel kişiliği bulunan kamu kuruluslaridxr. Bu arastxrmanxn konusu olan Ticaret Borsalarx hakkxndaki ilk hukuki metin 1302 Tarihli Umum Borsalar Hakkxndaki Nizamname1 d ir. Bu nizamnameye dayanxlarak ülkemizde ilk borsa İzmir'de 1892 yxlxn- da kurulmuştur. 0 tarihten günümüze kadar olumlu bir gelişme göste ren Ticaret Borsalarxnxn sayxsx, bugün 60' a ulaşmxştxr. 5590 Sayxlx Yasa Ticaret Borsalarxnx `Borsaya dahil mallarxn alxmx ve satxmx, fiyatlarxnxn belirlenmesi ve ilanx işleriyle uğraş mak üzere kurulan tüzel kişiliğe sahip kamu kuruluslarxdxr` şeklinde tanxmlanmaktadxr. Ticaret Borsalarxnxn kurulmalarx ve faaliyetleri nin durdurulmasx yetkisi Sanayi ve Ticaret Bakanlxgx'na ait bulunmak- tadxr. Bir il veya ilçede borsa kurulduktan sonra, borsaya dahil edi len mallarxn ticareti ile uğraşan kişilerin borsa üyesi olma zorunlu luğu getirilmektedir.-91- İlgili yasaya göre çalışma alanları, il borsalarında il sınır ları, ilçe borsalarında ise ilge sınırları olan Ticaret Borsalarının organları.meslek komiteleri, meclis ve yönetim kurulundan oluşmakta dır. Ayrıca meclisin borsadaki işleri yürütmek Üzere atadığı bir ge nel sekreter ve Sanayi ve Ticaret Bakanlığı' nca atanan bir de borsa komiseri bulunmaktadır. Borsalar^ kotasyonlarına giren maddelerin alım- satımlarını düzenlemek, tescil etmek, günlük fiyatlarını saptamak ve ilan etmek, uyuşmazlık halinde hakemlik yapmak, yurt içi ve yurt dışı borsa ha reketlerini izlemek, malların niteliğinin belirlenmesi İçin teknik inceleme ve araştırmalar yapmak, yasalarla kendilerine verilen diğer görevleri yerine getirmekle yükümlüdürler. 1986 yılı itibariyle ülkemizde bulunan 60 Ticaret Borsasının toplam muamele hacmi 2tl trilyon TL. 'dır. Bu araştırmanın konusunu oluşturan Bursa Ticaret Borsası ise 52 milyar TL. 'lık muamele hac miyle, yurdumuzdaki ilk 10 borsa içinde yer almaktadır. Bursa Tica ret Borsası aynı zamanda, yurdumuzda kurulan borsaların dördüncüsü olması bakımından da ayrı bir öneme sahiptir. Bursa Ticaret Borsası kotasyonuna, 61 maddeyi içeren 11 madde grubu dahil bulunmaktadır. Bu madde gruplarından, 1986 yılı Bursa Ti caret Borsası muamele hacmi içinde % 45* lik payıyla tekstil hammadde leri madde grubu ve % 41' lik payıyla çeşitli gıda maddeleri madde grubu, ilk iki sırayı almaktadır. Bursa Ticaret Borsası kotasyonu na dahil bulunan bu 61 maddenin büyük bir* çoğunluğu, borsa olanakla rının yetersizliği nedeniyle, borsa yerinin dışında işlem görmekte dir.-92- Borsada işlem gören, ve örnek bir madde olarak incelenen koza ürünü, Bursa Ticaret Borsasx'ni karakterize eden bir üründür. Türki ye yaş koza üretiminin 1/3' ü bu borsada pazar lanmaktadxr ve özellik le Türkiye yaş koza fiyatlarının oluşumunda, bu borsanın fiyatları etkin rol oynamaktadır. Koza pazarlamasında borsanın pazarlama yeri sağlama, fiyatların açıkça oluşması, tartımlarin sağlıklı bir şekil de yapılması ve bunun gibi önemli pazarlama fonksiyonlarını yerine getirdiği ifade edilebilir. Bursa örneğinde olduğu gibi Ticaret Borsalarının bir çoğunda, maddi olanaksızlıkları nedeniyle kotasyonlarma dahil bulunan madde lerin büyük çoğunluğuna pazarlama yeri sağlayamadıkları gibi, varolan larda da yeterli hizmeti verebilecek laboratuvar, tartı, eksper, depo veya ardiye ve benzerleri hizmetlerin büyük oranda eksikliği görül mektedir. Ayrıca borsaların, tescil ve yayın işlerinde sürati ve gü venirliği sağlayacak ve aynı zamanda ekonomik analizler yapabilecek çalışkan, yaratıcı kadrolara sahip olmaları gerekmektedir. Bu ve ben zeri sorunlara uygun çözümler bulunduğu takdirde borsalar, yasa ve yönetmeliklerde öngörülen hizmetleri yerine getirebilecek ve kendi lerinden beklenen yararları sağlayabileceklerdir.