Uludağ Üniversitesi tarımsal araştırma ve uygulama merkezi arazisinin drenaj sorunları ve çözüm yolları üzerinde bir inceleme

Abstract

Optimum bitki gelişiminde sulamanın, ayrılmaz bir parçası olan drenaj, yağış miktarının çok, toprak geçirgenliğinin düşük ve boşaltma ağzının yetersiz olduğu tarım alanlarında önem kazanmaktadır. Bu çalışmada, Uludağ Üniversitesi Tarımsal Araştırma ve Uygulama Merkezi Arazisinin drenaj sorunları belirlenmeye çalışılmış, çözüm önerilerinde bulunulmuş ve yüzey drenaj sistemi projelenmiştir. İnceleme alanında KATKAT ve Ark. (1984) tarafından yapılan toprak etüdleri sonucunda 4 farklı toprak grubu bulunmuştur. Bunlar Vertisol, Rendzina, Kahverengi orman ve Aluviyal grubu topraklardır. Bu toprakların büyük bir çoğunluğu Vertisol ve Rendzina grubu topraklardır. Yapılan denemelerde, kanal kapasitesinin hesabında gerekli olan yüzey akışın belirlenmesi için TÜLÜCÜ(1987) 'de esasları belirtilen McMath metodu kullanılmıştır. Hidrolik iletkenlik ölçümleri ise 0?UZER(1981)'de esasları belirtilen Ters Kuyu metoduna göre yapılmıştır. Araştırma ile belirlenen sorunları gidermeye yönelik öneriler; elde edilen veriler ve ilgisi kaynaklar ışığında aşağıdaki biçimde sıralanabilir. 1. İnceleme alanının topoğrafik durumu, çıkış ağzı, mevcut dere ve doğal hendeklerin durumu, arazinin eğimi ve toprak yapısı gözönüne alındığında düşen yağışlar, alanın güney ve kuzey-batı bölgelerinde yüzey su birikintilerine neden olmaktadır. Drenaj sorunu bulunan eğimi %l-5 arasındaki alanlarda yüzey drenaj kanalları açılmalıdır. 2. İnceleme alanının kuzeyinden geçen Nilüfer Çayı, boşaltma ağzı görevini yapmaktadır. Boşaltma ağzının kapasitesini etkileyen faktörler yağışlar ve yağışlardan akışa geçen yüzey akış miktarıdır. Boşaltma ağzı kapasitesi 10 yıl tekerrürlü 1.19 saat süreli en büyük yağış değerine göre-66- 6.4 m3 /s olmalıdır. 3. Haftalık yapılan taban suyu düzeyi ölçüm sonuçlarına göre, alana düşen yağışlar dikkate alındığında sorunun yağışlardan kaynaklandığı belirlenmiştir. 4. Hidrolojik etüdleri sonucunda alana yıllık 713.1 mm düşen yağışın % 39. 2 'si kış aylarında düşmektedir. Alanın düz ve düze yakın bölgelerinde kış yağışları, toprak geçirgenliğinin çok düşük olması nedeniyle yüzey su birikintilerine neden olmaktadır. 5. Kanal kapasitelerini belirlemek amacıyla derelerin yüzey akış kapasiteleri hesaplanmıştır. Ayıcı Pınar Deresi yüzey akış debisi 1.2 m3 /s, Ayıcı Dere yüzey akış debisi 1.32 m3 /s ve Görükle Deresi yüzey akış debisi ise 6.4 m3 /s bulunmuştur. 6. Drenaj sularının analiz sonuçlarına göre, drenaj suyunun tekrar sulamada kullanılması mümkün görünmektedir. Bu nedenle Ayıcı Dere üzerinde bir gölet yapımı uygun olacaktır. 7. Görükle Deresine paralel biçimde uzanan dar ve uzun bir şeritte oluşan ıslaklık ve yüksek taban suyu seviyesinin önlenebilmesi için Görükle Deresine dökülen dere ve doğal hendekler ıslah edilmelidir. 8. Ortalama eğimin % 3 dolaylarında olduğu Görükle yolu ile işletme binaları arasındaki alana tesviye eğrilerine paralel yüzey drenaj kanalları açılmalıdır. 9. İnceleme alanının sıralanan sorunlarını çözmeye yardımcı olmak üzere elde edilen verilerin ışığında bir yüzey drenaj planlaması yapılmış ve Ek 1' ve Ek 2' de verilmiştir. Projenin uygulamaya konulması durumunda sorunların büyük oranda çözülmesi mümkün olacaktır.ALAGÖZ, H., 1967. Kurutma ve Drenaj, E.Ü. Zir. Fak. Yayınları, No: 123, Ankara. AKALAN, t., 1983. Toprak ve Su Muhafazası, A.Ü. Zir. Fak. Yayınları, No: 873, Ankara. ANONYMOUS, 1974. Ortalama ve Ekstrem Kıymetler Meteoroloji Bülteni, Başbakanlık Basımevi, Ankara ANONYMOUS, 1978. Türkiye Arazi Varlığı, TOPRAKSU Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara. ANONYMOUS, 1983. Bursa tli Verimlilik Envanteri ve Gübre İhtiyaç Raporu, Köy İşleri ve Kooperatifler Bakanlığı TOPRAKSU Genel Müdürlüğü Yayınları, No: 724, Ankara. ANONYMOUS, 1987. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü APK Dairesi Başkanlığı, Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Şube Müdürlüğü, Yayın No: 57, Ankara. ANONYMOUS. 1989. tiden İle Tarım Bursa, TOK Dergisi Sayı: 41 s. 41-43. ARICI, i., 1988. örtü malzemelerinin Dik Eğimli Şevlerde Erozyon ve Bitki örtüsü Oluşumuna Etkisi Üzerine Bir Araştırma, U.Ü. Zir. Fak. Yayınları No: 7-015-0175, Bursa. AVCI, K., 1986. Bafra Ovası Kapalı Drenaj Projeleme Kriterleri, T.C. Tarım Orman ve Köy İşleri Bakanlığı Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Köy Hizmetleri Samsun Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Yayınları, No: 40, Samsun. AYDENtZ, A., 1976. İklim Verimlilik İlişkileri, Topraksu Teknik Dergisi, Sayı: 44, Ankara. AYYILDIZ, M., 1983a. Sulama Suyu Kalitesi ve Tuzluluk Problemleri, A.Ü. Zir. Fak. Yayınları, No: 879, Ankara.

ABSTRACT In this study, the drainage problems of university of Uludağ, Agricultural Research and Practice Centre field were determined. The main problems encountered in the study area were high amount of rainfall, low permeability in soil and inadequate capacity of streamlet and natural ditches. These problematic conditions causes inadequate drainage in flat and semi-flat areas. In this study, proposals were introduced for the solution of these problems and surface drainage capacities were calculated and canal sections were designed. KEY WORDS : Surface drainage, surface flows, water table, hydraulic permeability, hydrologic research, topographic research, discharging point