İlm-i Tıbb/Muhammed bin Hasan et-Tabîb: Dil incelemesi-metin-dizin-tıpkıbasım

Abstract

Eski Anadolu Türkçesi dönemi, Anadolu ve Rumeli bölgesinde Oğuz-Türkmen lehçesi temelinde kurulup gelişmiş olan Türk yazı dilinin 13-15. yüzyılları kaplayan ilk dönemidir. Türk dilinin bu lehçesiyle, Anadolu sahasında 13. yüzyılın ikinci yarısından itibaren birçok eser telif edilmiştir. Telif edilen eserleri incelediğimizde dinî ve edebî metinlerin ağırlıklı olduğunu görüyoruz. Bunun yanında tıp ve eczacılık alanlarında, Eski Anadolu Türkçesiyle telif edilen eserler de azımsanamayacak sayıdadır. Bu dönemde tıp alanında ortaya koyulan eserlerin kaynak eser niteliğinde olup daha sonraki dönemlerde aynı alanda oluşturulan eserlere temel teşkil ettiğini söyleyebiliriz.Eski Anadolu Türkçesi metinleri arasında yer almamasına rağmen yer yer bu dönemde yazılmış olan tıp metinleri ile benzerlik gösteren eserler arasında İlm-i Tıbb adlı eseri de zikredebiliriz. Yaptığımız bu çalışmada, müellif nüshası olduğunu düşündüğümüz İlm-i Tıbb adlı eseri latinize ederek hem dil hususiyetleri yönünden hem de içerdiği kelime ve terimler yönünden inceledik. Özellikle içerdiği kelime ve terimlerin tıp ilmi açısından önem taşıdığını düşünerek bunların metin içerisinde taşıdığı anlamları vermeye çalıştık. Çalışmamızın tıp alanında yapılan çalışmalara bir nebze de olsa katkı sağlayacağını umuyoruz.Eserin müellifi kendisinin de eserinin giriş kısmında zikrettiği gibi Tabib Muhammed bin Hasan'dır. Eserde bahsedildiği üzere müellifin tıp ilmiyle meşgul olduğu; başta İbni Sînâ olmak üzere Mevlânâ Kutbü'l-Millet ve'd-Dîn eş-Şirâzî ve Alâüddin el-Karşî gibi döneminin tıp bilginlerinin şerh ve eserleriyle yakından ilgilendiği anlaşılmaktadır.Çalışmamız, sırasıyla dil incelemesi-metin-dizin-tıpkıbasım olmak üzere dört bölümden oluşmaktadır. Metin bölümünde eserin tam transkripsiyonlu metni verilmiş; dil incelemesi bölümünde eserin dil hususiyetleri ayrıntılı olarak ele alınmış; dizin bölümünde ise eseri oluşturan kelimelerin eserde kullanıldığı yönüyle anlamları verilmiş, anlamı verilen kelimeler isim, fiil ve edat şeklinde sınıflandırılmış ve türleri kısaltmalarla belirtilmiştir. Tıpkıbasım kısmında ise eserin orijinal yazı şekliyle tıpkıbasımı sunulmuştur.Türk dilinin ses, şekil ve anlam bilgisi açısından zenginliklerinin ve içeriğinin tespit edilebilmesi için dilimizin farklı dönemlerinde verilmiş ve farklı alanlara mahsus eserlerin mukayeseli olarak ele alınması gerekmektedir. Çalışmamızın bizden önceki yapılan çalışmalara katkı sağlayacağını ve daha sonra bu alanda araştırma yapacak olanlara yol gösterip yardımcı olacağını umuyoruz.Bu Yüksek Lisans Tezi, Uşak Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi Tarafından Bilimsel Proje Olarak Desteklenmiştir.

The period covering centuries of 13-15 is the first period of Turkish language which has established and developed at the Anatolia and Rumeli region, on the basis of Oguz-Turkmen dialect. By this dialect of Turkish language, in Anatolian area many manuscripts have been copyrighted since the beginning of the second half of 13th century. When we pay attention to the copyright works, we see that the weighed mostly religious and literary texts in this period. However, medical and pharmaceutical manuscripts which were written in Old Anatolian Turkish are substantial number of works.İn our study, we have received the medical book of Muhammad bin Hasan et-Tabib which is named by İlm-i Tıbb. As he mentions in the introduction of the work, the author of the book is Tabib Muhammad bin Hasan. As mentioned in the book, it is understood that the author was busy with the knowledge of medicine and he was closely associated with the works of medical scholars of his period like İbni Sina, Mevlânâ Kutbü?l-Millet ve?d-Dîn eş-Şirâzî and Alâüddin El-Karşî.Our study consists of four parts including the text-linguistic analysis-index-facsimile. Been fully transcribed the text from the text section of the work; the work in the language, traits of language study are discussed in detail; the index used in the work section of the aspects of the meanings of words that make up the work are given, and the words translated in this part are classified as nouns, verbs, prepositions and types of these are indicated with abbreviations. At the facsimile section, the facsimile of the work is presented as original text.There is an important issue that should not be overlooked that every aspect of the richness of Turkish language and our language in order to determine the contents off to different areas at different stages are given and discussed in the light of the necessity of works. We hope that our study will contribute to the work done before us, and then hope this will help show the way to those who do the research in this area.This Master?s Thesis was supported as a scientific project by Uşak University/ Coordination Unit of Scientific Research Projects.