13. ve 14. yüzyıl Anadolu Selçuklu Dönemi çini sanatında görülen insan, hayvan, bitki motifleri ve günümüz seramik sanatındaki yorumu

Abstract

1071 Malazgirt Zaferi'nden sonra hızla Türkleşmeye başlayan Anadolu'da birçok Türk beyliği kuruldu. Büyük Selçuklu İmparatorluğu'nun parçalanmasından sonra Anadolu Selçuklu Devleti 1077-1308 yılları arasında varlığını sürdürdü. Bu devletin en ünlü hükümdarı I. Alâeddin Keykubad zamanında Anadolu Selçuklu Devleti başta Konya olmak üzere bir sanat merkezi haline geldi. Bu dönemin mimari süslemesinde taş yapılar yanında minarelerde, mihraplarda, kemerlerde ve sütun başlıklarında çini bezeme dikkati çekmektedir.Çini, mimariye bağlı bir yüzü parlak sırlı bezemeli yüzey kaplama malzemesidir. Bazı kaynaklarda çini, kaşi ya da sırça olarak geçer. Türk mimarisinde çininin bezeme düzeni içinde mimarlığa bağlı olarak kullanılışı, İran Büyük Selçukluları ile başlar. Çininin mimarlıkta yoğun biçimde kullanılması ve gelişmesi ise 13. yüzyıl sonlarına rastlar. Anadolu Selçuklu dönemi mimari yapılarında daha çok geometrik, bitkisel ve yazı öğeleri dikkati çekerken, saray duvarlarını figürlü seramikler süsler. Bu devirde başta Konya Beyşehir Kubad Abad Büyük ve Küçük saraylardaki duvar çinileri yoğunluktadır. Tezde ağırlıklı olarak Kubad Abad Sarayı çinileri esas alınmıştır. Bunun yanında Kayseri Keykubadiye Sarayı, Kayseri Huand Hatun Hamamı, Antalya Aspendos Sarayı, Alanya İç Kale Sarayı duvarlarını süsleyen çiniler birbirine benzemektedir. Yapılan araştırmalar bu çinilerin tek bir merkezde üretildiğini göstermektedir. Saray duvarlarında ele geçen çinilerde hayvan figürlerinin Orta Asya hayvan üslubunun bir devamı niteliğinde olduğu göze çarpar. Aynı zamanda hayvan üslubu en eski inanç sistemlerinden olan Şamanizm ile de ilintilidir. Yapılan insan figürleri de o döneme ait gelenek görenek ve yaşayışla ilgili belgesel niteliği taşır. Bu figürlü çiniler Anadolu Selçuklu Devleti sonuna kadar devam etmiş, Osmanlı döneminde ise tamamen terk edilmiştir. Anahtar kelimeler: Anadolu Selçuklu Devleti, Çini, Mimari, Saray.

After Malazgirt victory, quite a number of Turkish principalities were established in Anatolia, which quickly became a Turkish country. Anatolian Seljuk Empire enjoyed sovereignty between 1077 and 1308 after the disunity of Great Seljuk Empire. Anatolian Seljuk Empire became an art center, mainly in the city on Konya, during the throne of the most prominent ruler, Alâeddin Keykubad. Tile embellishments in the architecture of this period such as mihrabs, arches, minarets, stone structures have great prominence. Tile is an architectural surface covering material which has brilliant glaze on one side. It is noted in some sources as `chini (tile), kashi or sircha (glass). Architectural application of tile as an embellishment style starts with the Iranian Great Seljuk State, however, intense application and prominence of tile in architecture coincide the end of the 13TH century. Whereas geometrical, calligraphic elements besides elements of vegetation have prominence, figured ceramics embellish the walls of palaces. In this period, wall tiles, mainly in Konya Beysehir Kubad Abad Major and Minor palaces were common. Porcelains in Kubad Abad Palace have been made the basis of the thesis. Porcelains embellishing the walls of Kayseri Keykubadiye Palace, Kayseri Huand Hatun Bath, Antalya Aspendos Palace and Alanya Inner Castle Palace resemble each other. Studies have shown that these porcelains were produced in the same center. Animal figures on the tiles of palace walls are noticeable as the predecessors of the Middle Asian animal style. Additionally, animal style is connected with shamanism, one of the oldest religious systems. Human figures have documenter value about life and customs of that period of time. The figured tiles were carried on until the end of Anatolian Seljuk Empire but fully given up Ottoman era.Keywords: Anatolian Seljuk Empire, Tıle, Architecture, Palace.