Sıfat çözümlemesi için yeni bir ölçüt denemesi

Abstract

'sıfat', dilbilgisel ve hatta dilbilimsel bir kategori olmadan önce, temelde, varlık bilimsel ve bilgi bilimsel bir kategoridir. Nitekim, 'sıfat', dilbilim ve Türkçe'nin dilbilgisi içindeki işleyişini, varlık bilim ve bilgi bilim bağlamında sahip olduğu özelliklere borçludur. Bu sebeple, sıfat çözümlemesi için, onun varlık bilimsel ve bilgi bilimsel özellikleri temele alınarak oluşturulması gereken bir çözümleme ölçütü kullanılmalıdır. Bu çalışmada, böyle bir çözümleme ölçütü oluşturulmuştur. Çalışmada hedeflenen ölçüt için, sıfatlar, öncelikle, varlıkların mantık biliminde kullanılan özellikleri temelinde sınıflanmıştır. Buna göre, 'sıfat' cinsi, ilişkide olduğu varlığı 'genelleştiren' ve 'tekilleştiren' sıfatlar olmak üzere iki türe ayrılmıştır. 'sıfat'ın alt-türleri bu ayrım temelinde oluşturulmuştur. Ardından, sıfatlar, ilişkide oldukları fenomenlere göre sahip oldukları kipler bakımından değerlendirilmiş ve ölçüt çok boyutlu bir hale gelmiştir. Buna göre sıfatların, ilişkide oldukları, gösterdikleri varlıklara göre 'zorunlu' olma veya 'olası/seçimli' olma olasılıklarına göre 'varlığa göre kip' bakımından ve ilişkide oldukları varlıkları gösterdikleri insanlara göre 'zorunlu' olma veya 'olası/seçimli' olma olasılıklarına göre 'insana göre kip' bakımından sahip olabilecekleri özellikleri çözümleme ölçütüne alınmıştır. Böylelikle, sınıflama içinde bir türe, varlığa göre bir kipe ve insana göre bir kipe sahip oldukları tespit edilen sıfatların çözümlemesi için üç boyutlu bir çözümleme ölçütü oluşturulmuştur. Ardından, bu çözümleme ölçütünün işlerliği, ortaya çıkan her bir sıfat kalıbına uygun üçer örnek verilerek gösterilmiştir. Sonuç olarak, bu çalışma, bugüne kadar kullanılagelen biçim temelli, izlenimci ve tek boyutlu çözümleme ölçütlerinin yerine, işlev temelli, mantıksal, varlık bilimsel, bilgi bilimsel ve üç boyutlu bir çözümleme ölçütü önermektedir.Anahtar Kelimeler: Sıfat, Varlık, Sınıflama, Kip

'adjective', fundamentally, is an ontological and epistemological category before than it is a grammatical and even linguistic category. Indeed, it owe its working in linguistics and Turkish Grammar to its characteristics in the context of ontology and epistemology. Therefore, for adjective analysis, there must be used a criterion for analysis which must be formed based upon adjective's ontological and epistemological characteristics. In this study, such a criterion for analysis was formed.For this aim, adjectives, firstly, were classified based upon the beings' characteristics which are used in the logic. Accordingly, 'adjective', as a genus, was separated two species as of the adjectives which generalise the being that relate and the adjectives which singularise the being that relate. The sub-species of adjective were formed based on this separation. After that, adjectives were interpreted in terms of the moods that it had in accordance with the phenomenons which it relates; and the criterion became multi-dimensional. Accordingly, the characteristics of adjectives which can have in terms of 'mood for being' and 'mood for human', respectively, obligation and possibility/selectivity for being and obligation and possibility/selectivity for human, were taken into the criterion for analysis. Thus, there was formed a three-dimensional criterion for adjectival analysis in which an adjecive have an order in classification, a mood for being which it relates, and a mood for human which it shows the being that relates. After that, the effectiveness of this criterion for analysis was demonstrated exemplifing three example for adjective patterns which are shaped.Consequently, this study propose a functional based, logical, ontological, epistemological and three-dimensional criterion for analysis in substitution for formal based, impressionistic and one-dimensional criterion for analysis which was used until today. Key Words: Adjective, Being, Classification, Mood