Uşak`tan derlenen masallar üzerine bir inceleme

Abstract

Bu çalışmada Uşak Merkez ve merkeze bağlı köylerde saha çalışması yapılarak sözlü kültürde varlığını sürdüren masalların derlenmesi, sonraki kuşaklara aktarılması ve Uşak'ta yaşayan masal anlatma geleneğinin tespiti amaçlanmıştır.Tarih boyunca Roma İmparatorluğu, Hititler, Frigler, Lidyalılar, Persler, Bergama Krallığı, Selçuklular, Germiyanoğulları ve Osmanlıların hâkimiyeti altında yaşayan Uşak, çok eski çağlardan beri yerleşim yeri olmuş bir coğrafyada kurulmuştur. Köklü medeniyetlere ev sahipliği yapmış olan Uşak derin bir sözlü kültüre sahiptir. Ancak yazılı kaynakların taranması neticesinde Uşak iline ait masallar üzerine derleme ve bilimsel inceleme yapılmadığı görülmüştür.Çalışmamıza esas olmak üzere yazılı kaynaklar taranmış, derleme yapılan saha incelenmiş ve çok sayıda kaynak kişiyle yüz yüze görüşülerek derleme yapılmak suretiyle veriler toplanmıştır. Birçok kez sahaya gidilerek görüşme metoduyla derlemeler yapılmış, derlemeler yapılırken en çok ses kayıt cihazı kullanılmış, bazı kaynak kişilerin fotoğrafları çekilerek bunlar arşivlenmiştir. İncelenen masallar, masal anlatıcılarının yöreye has ağız özelliklerine riayet edilerek yazıya aktarılmıştır. Yöreye ait sözcüklerin anlamları sözlük kısmında aktarılmıştır.Sonuç olarak Uşak'tan derlenen 166 masal metni Stith Thompson'un Motif Index of Folk- Literature adlı dünya motif kataloğuna göre incelenmiştir. Uşak'tan derlenen masallar incelendiğinde bazı masalların Türkiye'nin başka yörelerinde anlatılan masallarla benzeştiği, hatta birbirinin varyantı olan masalların söz konusu olduğu görülür. İyi ile kötünün mücadelesinden iyinin galip çıkması ve ahlâki temler içermesi dolayısıyla eğitimsel işlev taşıyan masalların anlatıcılarının ise genel olarak kadınlar olduğu tespit edilmiştir. Çalışmamız kapsamında incelediğimiz masalların motif bakımından zengin olduğu ancak usta anlatıcıların daha çok kullandığı formel ifadelerin git gide zayıfladığı belirlenmiştir.Anahtar Kelimeler: folklor, halk edebiyatı, masal, Uşak masalları.

In this study, we aimed to clarify the tradition of folktales telling and handing them down to next generation as well as the collection of them by means of a fielwork in UŞAK and the neighbouring villages.Uşak which has existed throughout the history under the sovereignity of Roman Empire, Hittites, Frigians, Lidians, Persians, Pergamum Kingdom, Great Seljuk Empire, Germiyanoğulları and Ottomans, is a remerkable settlement in a geography from Ancient times.The city which has welcome remarkable civilizations includes a deep oral culture. Nevertheless, it has been concluded that, as a result of scanning the written sources, there is no a collectin or scientific study on folktales in Uşak.Based on our study, we looked through the written information sources, studied the field of research, and piled up the data by mens of face-to-face interview with many source contacts. Moreover, by visiting the concerned area we made up various collections and they were archieved by cither voice records or taking photos of some source contact people. Meanwhile, the folktales were put into written form considering the regional dialect.As a result, 166 folktales were studied within Stith Thompson's Motive Index of Folk-Literature collected in Uşak.When the collected folktales are analysed, it is seen that some of them are similar to the other folktales told in other regions of Turkey, iti is also seen that there are different versions of the same folktale. It is detected that folktale tellers are generally women because folktales carry educational functions, moral themes andcoming out victorious of good from the struggle of good and bad. The folktales analaysed in our research are very rich but master tellers formal definition becomer weaker as the time pass by.Keywords: folk, folk literature, folktale, Uşak folktales.