Güneybatı (Oğuz) Türk lehçelerindeki ortak deyimlerin tespiti

Abstract

Deyimler anlatımı etkili kılma amacıyla, insanların dilde oluşturduğu araçlar olarak Türk dilinin söz varlığının tespiti konusunda büyük öneme sahiptir. Bu çalışma ile deyim kavramına ortaklık durumları noktasından bakarak Güneybatı (Oğuz) Türk lehçelerindeki deyimleri inceledik. Çalışmamız beş bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde, söz konusu lehçelerin tarihi gelişimi ve bugünkü durumu ile ilgili bilgiler verilmiştir. İkinci bölümde, lehçelerin ses ve şekil bilgisi özellikleri karşılaştırmalı olarak sunulmuştur. Üçüncü bölümde; deyimin tanımı, özellikleri ve deyim bilimi çerçevesinde konumu belirtilmiştir. Dördüncü bölümde, lehçelerdeki ortak deyimler tablolarda sunulmuştur. Ortak deyimlerin seçilmesinde, deyim bileşenlerinden en az birinin şekilsel benzerlik göstermesi koşulu aranmış ve kaynak bağlamında sınırlama yapılmıştır.Çalışmanın beşinci bölümü olan sonuç kısmında ortak deyimler; lehçeler arasında ikili-üçlü gruplar şeklinde karşılaştırılmıştır ve elde edilen sayısal verilere göre, Güneybatı (Oğuz) Türk lehçeleri deyimlerinde, en fazla ortaklık sayısı Türkiye Türkçesi ile Azerbaycan Türkçesi deyimleri arasındadır. Yapılan bu karşılaştırmada ikinci sırayı Türkiye Türkçesiyle Türkmen Türkçesi arasındaki ortak deyimlerin sayısı ve sonrasında Azerbaycan Türkçesi ile Türkmen Türkçesi arasındaki ortak deyimlerin sayısı almıştır. Gagauz Türkçesi deyimlerinin verilerinin az olması dolayısıyla, bu lehçedeki deyimlerin diğer lehçelerin deyimleriyle ortaklık sayısının az olduğu gözlemlenmiştir.Çalışmamızın Türk lehçelerinin ortak söz varlığını zenginleştirmek amacıyla yapılacak mukayeseli çalışmalara katkı sağlayacağını umuyoruz.Anahtar Kelimeler: Güneybatı (Oğuz) Türk Lehçeleri, Deyim, Deyim Bilimi

The idioms, as the means created by people in order to establish an effective expression,have a great value in terms of determining the vocabulary of Turkish Language.In this study,we examined the idioms of Southwest/Oguz Group Turkish dialects by looking from the point of association.Our study consists of five parts. In the first part,the historical development and the contemporary situation of these relevant dialects are presented;in the second part,phonetic and formal features of these dialects are presented comparatively;in the third part,the definition of idiom,features and the position of the idioms in terms of phraseology are presented.In the fourth part of the thesis;the idioms which are common among these dialects are presented as a chart.While deciding on the idioms which are common,the condition of at least one component formal similarity and the restriction in the context of source are taken into consideration.In the fifth part of this study, similar idioms of the dialects are compared in groups of two-three and the number of similarities between Turkey Turkish and Azerbaijan Turkish is confirmed as the highest among Southwest/Oguz group Turkish dialects according to numeric data.In this comparison,second highest number of similar idioms belong to Turkey Turkish and Turkmenistan Turkish comparison and the next highest number of similar idioms belong to Azerbaijan Turkish and Turkmenistan Turkish comparison.The number of similar idioms in Gagauzian Turkish dialect compared to the other dialects is confirmed as low because of insufficient data of this dialect.In order to enrich Turkish dialects vocabulary, comparative studies should be handled.We hope that our study will make a great contribution to the studies in this field.Keywords: Southwest (Oguz) Turkish Dialects, Idiom, Phraseology