Kelimelerin anlam yakınlığı derecelerine göre Nâbî Divânı`nda yakın anlamlılık

Abstract

Anlambilimin tartışmalı konularından biri `anlam aynılığı` konusudur. Anlamın aynılığı konusu anlambilimde `eş anlamlılık/eşanlamlılık` adı ile ele alınmaktadır. Konu genel anlamda sözcük eş anlamlılığı ile sınırlandırılmıştır. Anlambilim çevresinde konu ile ilgili pek çok tartışma bulunmaktadır. Tartışmaların iki tarafı bulunmaktadır: Bir dilde `eş anlamlılık` durumunun varlığını kabul edenler ve etmeyenler.Bir dilde aralarında hiçbir fark olmaksızın iki sözcüğün aynı anlamı ifade etmesi mümkün değildir. İki veya daha fazla dilsel formun aynı anlama gelemeyeceği görüşü ile bu çalışmada `yakın anlamlılık` terimi tercih edilmiştir. Ayrıca, anlam yakınlığı sadece sözcüklerle sınırlı değildir. Dilde anlamlı her birim arasında anlam yakınlığı görülebilir.Bu çalışmada, konu üzerindeki tartışmalar irdelenerek `yakın anlamlılık` konusu detaylı bir şekilde açıklanmaya çalışılmıştır. Anlam yakınlığının bağlam içinde incelenmesi gerekliliği ile örnek metin üzerinden yakın anlamlılık değerlendirilmiştir. Anlam yakınlığı göz önünde bulundurularak, Nâbî Divân'ından seçilen beyitlerde sözcük, sözcük üstü ve sözcük altı düzeyinde yakın anlamlılık örnekleri incelenmiştir. İncelemelerde sözcüklerin neden `eş` anlamlı olamayacağıaçıklanmaya çalışılmıştır. Bu örnekler arasında sözcük düzeyinde olanlardan bazıları seçilmiştir. Bu sözcüklerin (sözlük anlamları göz önünde bulundurularak) birbirlerine yakınlık oranları tespit edilerek listelenmiştir. Bu oranlar, sözcüklerin sözlük anlamları bakımından birbirlerine ne kadar yakın ve ne kadar uzak olduklarını göstermektedir.Burada, dilde anlamlı birimler arasında eşsüremli bir aynılığın olmadığı örnekler üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır. Diğer yandan, anlam üzerinde yapılacak çalışmalarda matematiksel verilerin bir kıstas olamayacağı gerçeği ile anlambilimin problemlerinden biri olan `eş anlamlılık` tartışmalarına `anlam` düzeyinde dâhil olmaya çalışmak amaçlanmıştır.

One of the discussed issues of semantics is `meaning of sameness`. The `meaning of sameness` is semantically termed `synonymy`. The subject is generally limited to `word synonymy`. In semantic environment, there are many discussions on this subject. There are two sides to the discussions: Those who accept the existence of the `synonymy` situation on the one hand and those who do not.It is not possible for two different words to have the same meaning without a distinction between them. With the fact that two or more linguistic forms can not have the same meaning, the term `close meaning` is preferred in this study. In addition, close meaning is not limited to words only. Close meaning can be seen between each meaningful unit in a language.In this study, discussions on the subject were examined and `close meaning` was tried to be explained in detail. With the necessity to examine close meaning in context, close meaning was assessed through a sample text. Considering the closeness of meaning, examples of close meaning in word, supra-word and sub-word levels were examined in couplets selected from the Nâbî Divân. In the examinations, it was tried to explain why words can not be synonymy. Among these examples, some of the word-level ones were selected. The proximity rates of these words (considering dictionary meanings) were determined and listed. These ratios show how close and far they are to each other in terms of their (words) dictionary (lexical) meanings.Here, it was tried to explain through examples where there is no synchronic sameness among the meaningful units in the language. In addition, it is tried to explain that there is no synchronic sameness among the meaningful units in the language. On the other hand, with the fact that mathematical data can not be a criterion when in the studies to be done on meaning, it is intended to be included at the level of `meaning` in the debates of synonymy which is one of the problems of semantics.