Ali Haydar Bey`in hayatı, edebi kişiliği ve tiyatro eserlerinin incelenmesi

Abstract

Tarih boyunca Türk halkının var olduğu coğrafyalarda, yüzyıllar boyunca kullanılan Osmanlı Türkçesi ile yazılmış birçok edebi ve ilmi eser mevcuttur. Bu eserlerin birçoğu Türkiye Türkçesine aktarılmış olmakla beraber, aktarılmayan pek çok eser edebiyat araştırmacılarının dikkatinden kaçmaktadır. Bu minvalde Tanzimat Dönemi sanatçılarından Ali Haydar Bey'in Sergüzeşt-i Pervîz (Piyes, 1866), İkinci Ersas'ın Sergüzeşti (İkinci Ersas) (Piyes, 1866), Rüya Oyunu (Piyes, 1876) adlı eserleri öncelikle Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. Alanlarında ilkleri örneklendirdiği varsayılan eserler ilim dünyasının dikkatini çok fazla çekmemiştir.Eserlerde edebiyatımıza (o dönemde) yeni yeni girmiş konular ve tarihi konular ele alınmıştır. Sergüzeşt-i Pervîz'de olan zengin ve üst sınıf erkek ile çıkarcı kadın (metres) ilişkisi işlenmiştir. İkinci Ersas'ta, Sasani hükümdarlarından İkinci Ersas'ın İran şahı Şapur Şâh'a karşı savaşı anlatılır. Savaştan sonra ikinci eşi Olimpiyad'ın ölümüyle karşılaşır. Rüya Oyunu'nda ise hilebâzlıkla Bey'in paralarının alınmak istenmesi ve görülen rüya ile ilişkilendirilerek engellenmesi işlenmiştir.Ali Haydar Bey ve eserleri hakkında kapsamlı çalışma bulunmamaktadır. Eserleri, içerikleri az da olsa bilinmesine rağmen isim olarak karşımıza çıkmaktadır. Tanzimat Dönemi ve tiyatro türüne ilişkin çalışma yapan araştırmacılar kısa anlatımlarla ele almıştır.Bu tezin amacı Ali Haydar Bey'in hayatı ve sanatı hakkında bilinmeyenlerin açığa kavuşturulmasıdır. Aynı zamanda o dönemin yapısına ilişkin bilgiler sunulmasıdır. Ali Haydar Bey'in kıymeti çok bilinmemiş bu eserlerini tanıtmak, piyeslerdeki unsurları ve değerlerle ilgili temaları dönemin edebi geleneği çerçevesinde analiz etmektir. Elde edilen tespitlerin edebiyat camiası ile buluşturulması hedeflenmiştir.Tez'de Ali Haydar Bey'in hayatı ve sanatıyla ilgili ulaşılabildiği kadar kapsamlı bilgiler sunulmuştur. Tiyatro eserleri Türkiye Türkçesi'ne aktarıldıktan sonra detaylı olarak ele alınmış ve tahlil edilmiştir.Ali Haydar Bey, Tanzimat Dönemi'ndeki yenilik hareketlerine tiyatroya yeni biçim (manzum) ve türler (trajedi ve komedi) alanında eser kaleme alma girişiminde bulunarak katkı sağlamıştır. Ali Haydar Bey, yanlış batılılaşmayı eleştirmek için mirasyedi tiplere, para avcısı kadınlara ve hilekârlık konularına eserlerinde yer vermiştir. Ali Haydar Bey, batılılaşma ve yenileşme döneminin başları kabul edilen 1860'lı yıllarda ele aldığı tiyatro eserlerinde biçim ve içeriğin yanı sıra batılı kelimelere (vals, balo, balet) yer vermiştir. Anahtar Kelimeler: Ali Haydar Bey, Sergüzeşt-i Pervîz, İkinci Ersas, Rüya Oyunu, Tanzimat Dönemi

In geography of Turkey, many literary and scientific works are available, written by Ottoman Turkish which is used for centuries. Although, most of these Works have been transferred to the Turkey Turkish, many works that haven't been transferred are missing the attention of literature researches.In this manner, Tanzimat Perrod artists Ali Haydar Bey's Sergüzeşt-i Pervîz (theatre, 1866), Second Ersas's Sergüzeşt (Second Ersas) (theatre, 1866), Game of Dream (theatre, 1876) named works were firstly transferred to Turkey Turkish.The works which are supposed to exemplify the firsts in their field have not attracted much of the World of science. Newly entered topics (at that time) and historical topics are covered in the Works. The relationship between rich and upper class men with self-seeker women (mistress) is studied in Sergüzeşt-i Pervîz.In second Ersas, from Sâsâni rulers, second Ersas's war against the Şapur Shah who is shah of Iran is told. After the war he meets the death of his second wife, Olimpiyad. In the Game of Dream it is handled that the oins of the Bey wanted to be taken and this is associated with the dream.There is no comprehensive study on Ali Haydar Bey and his works. Although his Works are known for a small amount, they appear as a name. The Tanzimat Period and the type of theater researchers have studied with short narratives.The aim of this thesis is to clarify the unknowns about Ali Haydar's life and the art. At the same time to present information about the structure of that period. Ali Haydar Bey's these Works of unknown valve, to analyze the themes related to the elements and valves in the framework of the literary tradition of the period.It is aimed to bring the findings of the findings together with the literature community. In this thesis, as much as possible information is presented about Ali Haydar Bey's life and art. Once translated into Turkey Turkish, his Works are discussed in detail and analyzed.Ali Haydar Bey contributed to the innovation movements in the Tanzimat Period and to the theatre in attempt to write a new from (poetic) and genres (tragedy and comedy). The inheritance types that came with Westernization, the Money hunter women and new topics on trickery have been included in our literature. In the 1860's, which were considered to be the beginning of the period of westernization and renewal, they included western words (waltz, ball, dansevr) as well as form and centent.Keyword: Ali Haydar Bey, Sergüzeşt-i Pervîz, Second Ersas, Game of Dream, Tanzimat Period.