Ali Şir Nevâi`nin Sedd-i İskenderi adlı eserindeki sıfat fiiller ve zarf fiiller

Abstract

Türk dili ailesinin Orta Asya grubunda yer alan ve Harezm Türkçesinin devamı sayılan Çağatay dili 15. yüzyılın başlarından 20. Yüzyılın başlarına kadar kullanılmıştır. Bu dönemde Orta Asya Türk Edebiyatı denince akla gelen ilk isim ise Ali Şîr Nevâyî'dir. Zaten Orta Asya'da gelişen bu dilin diğer bir ismi de `Nevâyî Dil`'dir. Tezimizde Ali Şir Nevayi'nin hamsesinin beşinci mesnevisi olan Seddiİskenderi'deki Sıfatfiil ve Zarfiilerin incelemesi yapılmaya çalışılmıştır.Çalışma `Giriş` ve `Sonuç` bölümleri dışında üç bölümden oluşmaktadır. `Giriş` bölümünde üç alt başlık bulunmaktadır. `Çağatay Dönemi ve Çağatay Türkçesi`, `Ali Şir Nevai`ve `Seddi İskenderi` ile ilgili genel bilgiler verildikten sonra ilk bölüme geçilir. Bu bölümde `Sıfat fiil ve Zarf fiiller` ana başlığı altında önce sıfat fiiller ve Çağatay Türkçesinde kullanılan sıfat fiiller; sonra zarf fiiller ve Çağatay Türkçesinde kullanılan zarf-fiiller hakkında bilgi verildikten sonra ikinci bölüme geçilir. `Seddi İskenderi'de Sıfat Fiiller` başlığı altında `Geniş Zaman İfadesi Taşıyan Sıfat-Fiiller`, `Geçmiş Zaman İfadesi Taşıyan Sıfat Fiiller ve `Gelecek Zaman İfadesi Taşıyan Sıfat Fiiller` olmak üzere üç ana gruba ayrılan sıfat-fiil ekleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise `Seddi İskenderi'de Zarf Fiiller` başlığı altında bilgi verildikten sonra bu zarf-fiil ekleri, `Basit Zarf-fiil Ekleri` ve `Kalıplaşmış veya Birleşik Zarf-fiil Ekleri` olmak üzere iki alt başlıkta incelenmeye çalışılmıştır.Çalışmada sıfat fiil ve zarf fiileri incelenirken Çağatay Türkçesi ile Ali Şir Nevai tarafından yazılmış Sedd-i İskenderi (Tören Hatice, Ali Şir Nevai Sedd-i İskenderi (İnceleme, Metin), TDK Yayınları, Ankara, 2001.) adlı eserinden faydalanılmıştırAnahtar Kelimeler: Çağatay Türkçesi─Sedd-i İskenderi─ sıfatfiil─ zarffiil─ transkripsiyon─ aktarma.

Chagatai Language, regarded as the successor of Harezm Turkish, found its place in Central Asia group of Turkish Language family and was used from the beginning of the 15th century until early 20th century The first name that comes to mind when mentioned about Central Asia Turkish Literature is Ali Şîr Nevâyî. İn addition, another name given to Chagatai Language is Nevai Language. In our thesis, it is tried to examine the participle and the gerundiums in Sedd-i İskenderi, which is 5th mesnevi of Nevayi's hamse.Our study consist of mainly three chapters apart from the `Introduction` and `Conclusion` parts. There are three sub-headings in the `İntroduction`. General knowledge about `Chagatai and chagatai language`, `Ali Şir Nevai` and `Sedd-i İskenderi`we skip to next section. In this part, under the main-headings of `Partisiples` and `Gerundiums` we examined this subjects in Chagatai Turkish. Under the heading of `Partisible suffixes in Sedd-i İskenderi `, we studied Sedd-i İskenderi participles in three section: Aorist participles, future partisiples, past participles. İn the third chapter we took tha issue of `Gerundiums in Sedd-i İskenderi` and put them in twosubcategories: Basic gerundium suffixes and compound gerundium suffixes.In the study, while examining the participles and gerundiums, Sedd-i İskenderi (Tören Hatice, Ali Şir Nevai Sedd-i İskenderi (Review, Text), TDK Publications, Ankara, 2001.) was used by Chagatai Turkish and Ali Sir NevaiKey Words: Chagatai Turkish-Sedd-i İskenderi-Participle-Gerundium-Transcription-Translation.