Yeni Uygur bilmeceleri üzerine söz dizimsel bir inceleme

Abstract

Bilmeceler, halkın içinde yaratılan, halk tarafından beslenen ve halkın kültürünü, geleneğini, yaşayış tarzını ve kültürel değişimlerini, nesilden nesile sözlü gelenek içerisinde aktararak varlığını sürdüren en önemli sözlü edebiyat türlerinden birisidir. Bu tür, diğer milletlerin kültürlerinde olduğu gibi, Türk milletinin kültüründe de kendisine geniş bir yer bulmuştur. Türk milletinin düşünce sisteminden üretilmiş olan bilmeceler, Türk toplulukları arasında küçük farklılıklarla da olsa yaşamaya devam etmektedir. Türklerin en eski boylarından biri olan Uygurlar da bilmece türüne önem vermişler ve çok çeşitli ve zengin bir malzeme ortaya koymuşlardır. Bu çalışma iki temel bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın ―Giriş‖ bölümünde konumuz ile ilgili olan Uygur Türkleri, bilmece türü, Uygur bilmeceleri ve bunlarüzerine yapılan çalışmalar, söz dizimi ve söz dizimi üzerine yapılan çalışmalar hakkında bilgi verilmiş ve çalışmanın amacı ve kapsamı belirtilmiştir.Tezin ―İnceleme‖ bölümünde ise Uygur bilmecelerinin söz dizimi, 1. Cümle Ögeleri Bakımından Uygur Bilmeceleri, 2. Kelime Grupları Bakımından Uygur Bilmeceleri ve 3. Cümle Türleri Bakımından Uygur Bilmeceleri olmak üzere üç kısımda ele alınmıştır.Çalışmanın ―Sonuç‖ bölümünde, Uygur bilmecelerinin söz dizimi incelemesi sonucunda elde edilen veriler tek tek sıralanmış, ―Kaynaklar‖ kısmında ise çalışmanın hazırlanması sırasında yararlanılan kaynakların alfabetik listesi verilmiştir. Tezin sonunda yer alan ―Ekler‖ kısmında ise Uygur bilmecelerinin Uygur Arap harflerinden yapılmış transkripsiyonu, Türkiye Türkçesine aktarması alfabetik olarak sınıflandırılmıştır.

Riddles are one of the most important forms of oral literature created within the public, nurtured by the public and continues its existence by transferring the culture, tradition, way of life and cultural changes of the people within the oral tradition from generation to generation. This genre, as in the cultures of other nations, has found a wide place for itself in the culture of the Turkish nation. The riddles, which were produced from the Turkish nation's thinking system, continue to live, albeit with minor differences, among Turkish communities. Uyghurs, one of the oldest tribes of the Turks, also attached importance to the riddles and presented a great variety of rich materials. This study consists of two main parts. In the ―Introduction‖ section of the study, the information about Uyghur Turks, types of riddles, Uyghur riddles and the studies about these topics, syntax, and studies on syntax are given and the purpose and the scope of the study are stated.In the ―Analysis‖ section of the thesis, the syntax of Uyghur riddles is discussed in three parts: 1. Uyghur Riddles in terms of Sentence Elements, 2. Uyghur Riddles in terms of Word Groups and 3. Uyghur Riddles in Terms of Sentence Types.In the ―Conclusion‖ section of the study, the data obtained as a result of the syntax analysis of Uighur riddles are listed one by one, in the ―References‖ section, an alphabetical list of the sources used during the preparation of the study is given. In the ―Attachments‖ part, which is located at the end of the thesis, transcription of Uyghur riddles made from Uyghur Arabic letters, its translation into Turkey Turkish is classified alphabetically.