Osmanlı dönemi İznik çinilerinde görülen hayvan motiflerinin incelenmesi ve özgün uygulamalar

Abstract

Tez çalışmasının birinci bölümünü kısaca özetlemek gerekirse; Türk sanatında görülen motiflerin İslamiyet öncesi ve Asya da yaşayan Türk kavimlerine kadar uzandığı bilinmektedir. İslamiyet sonrası motiflerin çeşitlilik kazanarak farklı üsluplarla geliştiği görülmektedir. Bu sayede Türk sanatı dini mimari yapılarda ve çeşitli eşyalarda kendine has üslubunu belirleyerek bir sanat çerçevesi ortaya çıkarmıştır. Osmanlı imparatorluğu döneminde çini sanatına büyük önem verilerek saray atölyelerinde ihtişamlı çalışmalar başlatılmıştır. Bu sayede Türk çini sanatı en görkemli dönemine 16. yy. da ulaşmıştır. Bu dönemdeki en önemli üretim merkezi İznik olmuştur. Mavi beyaz ise ilk üslup olarak çini sanatında görülmüştür. Baba Nakkaş üslubuysa bu dönemde görülmektedir. Natüralist üsluptaki desenler kullanılarak 16. yy. ın ortalarında Şam işi üslubu ortaya çıkmıştır. Osmanlının ekonomik ve kültürel anlamda zirveye ulaşmasıyla 17. yy. ın ikinci yarısında Rodos işi renk ve desen kalitesi ile birlikte büyük bir önem kazanmıştır. Osmanlı dönemi İznik çinilerinde bitkisel motifler; yapraklar, natüralist bitkiler, ağaçlar ve stilize çiçekler olarak çeşitlilik göstererek ve geliştirilerek zenginleştirilmiştir. Yazı süsleme, geometrik motifler, sembolik motifler, hayvan motifleri her ne kadar bitkisel motiflerin gerisinde kalmış gibi görünse de aslında Osmanlı İmparatorluğunun bu sanatı icra ettiği her dönemde özellikle mimari yapılarda görülmektedir. Tez çalışmasının ikinci bölümünde ise çini sanatında bir diğer önemli motif grubu olan hayvan motifleri anlatılmaya çalışılmıştır. Hayvan motiflerinin bu sanata İslamiyet öncesi ve sonrası toplumların görüşleri ve dini inançlarının şekillenmesine göre ortaya çıkmıştır. Hayvansal motiflerin çıkışı tam olarak hayvan üslubunun gelişiminde belirtilmektedir. Bozkırda gelişen bu üslup insanların tabiat üstü kuvvetlere karşı olan eğilimlerinden çıkmıştır. Ayrıca bu üslubun ortaya çıkmasındaki diğer unsurlar ise gök, yer, su tasavvurları ve şamanizm ile alakalıdır. Şamanizm inancı ile ilgili at motifi hayvan mücadele ve av sahnelerinde aslan, boğa, köpek, kuş gibi motifler zümrüdü anka gibi bilgelik yüklenen motifler ejderha, sfenk, grifon gibi motifler ise efsanevi motifler olarak bu bölümde ele alınmıştır. Osmanlı çini sanatında hayvan motifleri Orta Asya üslubundan daha farklı bir şekilde ele alınmıştır. Gösterilen en iyi örneklerden biri ise Topkapı sarayı sünnet odası çinileridir. Son bölümde ise tez çalışmasında tüm bu bilgiler doğrultusunda kişisel uygulamalar yapılmıştır.Anahtar kelimeler: Çini, Motif, Üslup, Hayvan motifleri.

The first chapter of the thesis study described the historical background that motifs seen in Turkish arts go back to Turkish tribes living in Asia during the pre-Islamic period. It is seen that post-Islamic motifs developed through distinctive styles getting diversified. Accordingly, the Turkish art created a framework of art as specifying its unique style in religious architecture and various items. Sumptuous works were started in palace workshops during the Ottoman Empire period, giving great importance to tile art. In this way, 16th century became the most glorious period of Turkish tile art. Iznik was the most important production center during this period. The blue-white technique was first seen in tile art as well as Baba Naqqash style. Damascus style also emerged during mid-16th century through using naturalistic patterns. Rhodian style gained importance with colors and pattern work quality during the second half of the 17th century as Ottoman Empire reaching its peak in economic and cultural aspects. Floral motifs were diversified and improved as leaves, naturalistic plants, trees and stylized flowers in Iznik tiles from the Ottoman period. Although the scripts, geometric, symbolic and animal motifs seem lagged behind the floral ones, they are especially seen in architectural structures from the period that Ottoman Empire performed this art. The second chapter of the thesis aimed to introduce animal motifs which is the other important group of the tile art. Animal motifs were shaped through impressing with the perspectives and religious beliefs of pre and post-Islamic communities. Their appearance are accurately described within the development of the style. This style developed in the steppes was influenced by the human tendency to hold forces of nature. In addition, other elements taking part are relevant to the sky, earth, water resources and shamanism. Horse motifs representing the spiritual and symbolic meanings of shamanism; lions, bulls, dogs and birds in hunting scenes; phoenix descriptions of wisdom and mythical motifs as dragon, sphinx and gryphon were discussed in this chapter. Animal motifs in the tile art from Ottoman period were approached differently, apart from the Central Asian style. Tiles in the Circumcision Room of Topkapi Palace are accepted as of the fascinating examples. Consequently in the last chapter, personal applications were performed in accordance with this achievements.Keywords: Tile, Motif, Style, Animal Motifs.