Hasankayf`in şehircilik tarihi

Abstract

Hasankeyf Güneydoğu Anadolu Bölgesinde, Batman il sınırları içerisinde yer almaktadır. Hasankeyf'in tarihsel sürecine bakıldığında, üzerinde kurulduğu coğrafik yapının ve şehri adeta kuşatan Dicle Nehrinin bulunması, burada erken dönemlerden beri yerleşimin varlığını ortaya koymaktadır. Bu bağlamda Hasankeyf Höyüğünün neolitik dönem özelliklerini taşıması, iç Kalede Urartu- Asur döneminden taş temellerin kalması yine Hasankeyf'in yerleşmeye müsait olmasının sonucudur. Hasankeyf adına ilk kez Asur kaynaklarında rastlanmaktadır. Daha sonra Hasankeyf, Roma-İran çatışmalarında önemli bir mücadele sahası haline gelmiş ve bu devletlerarasında sürekli el değiştirmiştir. İşte bu mücadeleler devam ederken Doğu Roma (Bizans) imparatoru II. Konstantinos (337-361) topraklarını Sasani saldırılarından korumak amacıyla burada bir kale inşa ettirmiştir. Doğu Roma İmparatorluğu için artık bir uç kalesi olan şehrin bu tarih itibariyle stratejik öneminin daha da arttığı söylenebilir.VII. yüzyılın ilk yarısında İslâm orduları tarafından fethedilen Hasankeyf, bir süreliğine Emevi ve Abbasi valileri tarafında yönetilmiştir. Hamdani ve Mervanî hâkimiyetlerinde de yaşayan Hasankeyf, en parlak devrini Artuklu ve Eyyubi devletlerinin yönetimi altında olduğu zaman yaşamıştır. Hasankeyf, 1462 yılından itibaren yirmi yıl sürecek Akkoyunlu hâkimiyetine girmiştir. Daha sonra tekrar Eyyubi melikleri tarafından ele geçirilen şehir üzerinde bu sefer Safeviler'in ve Osmanlıların nüfuzunu artırma çabası başlamıştır. Nihayetinde ise 1516 yılında Hasankeyf, Osmanlı Devleti hâkimiyetine girmiştir.Hasankeyf'in mimari yapılarında kalitesiz malzemenin kullanılması, yapıların çabuk yıkılmasına sebep olduğu gibi dış (savaşlar, doğal etmenler ) nedenlerin de varlığı göz önüne alındığında işi daha da güçleştirmiştir. Hasankeyf şehirciliğinin anlaşılması açısından İç Kale oldukça önemlidir. Roma Döneminde Hasankeyf bir garnizon olarak inşa edildiğinde Sasanilere karşı bir üss olması hasebiyle, tipik Roma şehir planları özelliklerinin aranması doğru olmasa gerekir. İslami Dönemde yapılan cami, mescid, türbe gibi çeşitli mimari unsurların yer alması, Hasankeyf şehirciliğinin anlaşılması açısından irdelenmesi gereken mimari unsurlardır. Bu bağlamda Hasankeyf Şehri, büyük ölçüde Artuklu ve Eyyûbi dönemlerinde şekillenmiş ve Ortaçağ dünyasının önemli başkentlerinden biri olmuştur.

Hasankeyf is lacated within Batman, Southeastern Anatolian. Viewing the historical period of Hasankeyf, the geographical structure of its locati on which almost sorrounds the city and being close to Tigris River provided hasankeyf to be settlement of human being in very early periods of time. İn this context, the hasankeyf mounds' having Neolithic period features and the stone foundations in inner castle which remain from Assryia-Urartu periods are the results of the convenience of hasankeyf for human being settlement. One can see the name of Hasankeyf Assryian resources for the first time. Meanwhile Assyrian were the first civilization using this name. Hasankeyf became an important field of fight between Roman Iran later on and used alter the control between these civilizations frequently. During these fights between roman and iran civilizations, the Byzantine Emperor 2. Konstantinos (337-361 ) built a castle here in order to prezerve his territory from assaults coming from Sassanids. One can claim that the city strategically became much more important for Byzantine Empire because of being a tip castle. Counqured by Islam armies in the first half of 7. Century, Hasankeyf was managed by Amayyads and Abbasids governors for a while. Controlled by Hamdani, Marwanid as well Hasankeyf, experienced the most brilliant era during the control of Artukid, Eyyûbi civilizations. Hasankeyf got into domination of Akkoyunlu state in 1462 for a period lasting for 20 years. Invaded by Eyyûbi kings again, Safavids and Ottoman started to struggle to encrease their enfluence on the city. Eventually, the city got into Ottoman domination in 1516. Poor quality of the material used in the construction of Hasankeyf and natural factors such as wars quickly led to the collapes of Hasankeyf construction. İnner castle is very important in the view of understanding of Hasankeyf urbanism. During the Roman period, Hasankeyf was built as a garrison city against the Sassanids thus it should be considered as a typical base city while measuring the feartures of the city.Various architectural elements in islamic period like mosques, masjids, tombs should be analyzed in terms of the understanding urbanism of hasankeyf . In this context, the city of Hasankeyf was greatly shaped in the period of eyyubi and artukid and city became one of the most important cities of middle ages.