Temettüat Defterleri`ne göre Görice Sancağı`nın sosyal ve ekonomik yapısı (1844-1845)

Abstract

XIX. yüzyılda Tanzimatla girilen `yeniden yapılandırılma` sürecinde Osmanlı Devleti'nde idarî, siyasî, sosyal, iktisadî, askerî ve kültürel alanlarda büyük değişimlere imza atıldı. Devletin her kurumunu ve sosyal hayatı kapsayan Tanzimat Fermanı'nın mihenk taşını iktisadî alandaki değişimler, iktisadî alandaki değişimlerin temelini ise `herkesin gelirine göre adil bir vergi` sistemi ifadeleriyle vergi reformu oluşturuyordu. Getirilen yeni vergi sistemiyle öncelikle devlete zarardan başka bir getirisi olmadığı belirtilen iltizam sistemi kaldırılarak yerine 1840 yılında `muhassıllık teşkilatı` kuruldu. Muhassıllık teşkilatı ile devletin amacı vergileri bir mültezim aracılığı olmadan doğrudan doğruya merkeze bağlı olarak atanan kişiler eliyle toplamaktı. Muhassıllar atandıkları sancak ve kazalarda Tanzimat'ı anlatmak ve gelir kaynaklarının tespiti amacıyla halkın malk, mülk, arazi ve hayvan sayımlarını yapmakla görevlendirildiler. Bu bağlamda 1840 (H.1256), 1844-1845 (H.1260-1261) yıllarında yapılan Emlâk, Arazi ve Temettüat Sayımları Osmanlı Devleti'nin XIX. yüzyıl ortalarındaki sosyal yaşam, aile, nüfus, ekonomi, üretim, ticaret yapısını incelemek adına ayrıntılı bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmanın ana kaynağını 1844-1845 (H.1260-1261) yıllarına ait 11420 Numaralı `Görice Temettüat Defteri` oluşturmaktadır. Çalışmada, Rumeli Eyaleti'ne bağlı Görice Merkez Kazasının sosyo-ekonomik açıdan tahlili yapıldı. Rumeli'de bir yerleşim yeri olan Görice Merkez Kazasının mikro yapısının incelenmesiyle, XIX. yüzyıl ortaları Osmanlı toplum yapısının ve ekonomisinin makro düzeyde anlaşılmasına katkı sağlanmaya çalışıldı.Anahtar Kelimeler: Tanzimat, Temettüat Defterleri, Görice, Sosyo-Ekonomik Yapı, Vergi.

Signatures for major transformations had been appended in terms of administrative, social, economic, military and cultural realms in XIX. century in the wake of `restructuring process` initiated by Tanzimat Reform Era on part of Ottoman Empire. The Benchmark of the Imperial Edict of Gülhane encompassing every single institution of the state and the entire social life was founded on the transformations in the economic realm whereas the basis for the transformations in the economic realm was founded on a tax reform predicated by the expression setting forth `fair tax in compliance with people's income`. Along with the newly introduced tax system, the long-established tax farming system determined failing to provide yield and return on behalf of the state was abolished and the new `tax collector organization` had been established in 1840. The main objective of the state by establishing the tax collector organization was to collect the taxes through medium of appointed officers who are directly dependent on the central government rather than a taxman. The tax collectors were assigned to introduce and explain the Imperial Edict of Gülhane and take the inventory of property, real estate and livestock of the community in the sanjaks and districts where they are appointed to work. Within this context, the Real Estate, Landed Property and Dividend Inventories conducted in 1840 (1256 of the hegira) and in 1844-1845 (1260-1261 of the hegira) provide us detailed information to examine and analyze the social life, family, economy, production and business structure of the Ottoman Empire during the middle of XIX. century. The primary source of this particular study is `Görice Dividend Book` with no. 11420 appurtenant to 1844-1845 (1260-1261 of the hegira). Socio-economic analysis of Central District of Görice affiliated to Province of Rumelia had been conducted for this particular study. By examining the microstructure of Central District of Görice which is a settlement in Rumelia, we have attempted to make a contribution to the understanding of the Ottoman social and economic structure at a macro level during the XIX. century.Keywords: Imperial Edict of Gülhane, Dividend Books, Görice, Socio-economic structure, Tax.